راهکارهای مؤثر بر رشد انگیزشی کودکان کم‌توان ذهنی بر پایه روانشناسی محیطِ فضاهای آموزشی
محورهای موضوعی :
سارا محمدزاده اکبری
1
(کارشناس ارشد مهندسی معماری اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران.)
مهدی حمزه نژاد
2
(دکتری معماری، استاديار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران. )
راضیه فتحی
3
(کارشناس ارشد مهندسی معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.)
کلید واژه: کودکان کم‌توان ذهنی, رشد انگیزشی, روانشناسی محیط, فضاهای آموزشی.,
چکیده مقاله :
کودکان کم‌توان ذهنی به‌واسطه تفاوت در ویژگی‌های جسمانی، عقلانی، رفتاری و اجتماعی تمایز بسیار چشم‌گیری با سایر کودکان دارند. ازآنجایی‌که این قبیل از اختلالات، منجر به بروز مشکلات عدیده‌ای در زمینۀ رشد فردی و اجتماعی این کودکان می‌شود، در سال‌های اخیر، طراحی معماری فضاهای آموزشی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین و تأثیرگذارترین فضاها در بهره‌وری حداکثری از توانایی این کودکان محور توجه بسیاری از معماران قرار گرفته است. این پژوهش با هدف شناخت و ارائه راهکارهایی در راستای بهبود کیفیت فضاهای آموزشی کودکان کم‌توان ذهنی جامعه با تکیه بر دانش روانشناسی محیط سعی در ارتقاء رشد انگیزشی این کودکان دارد. بدین ترتیب پژوهش حاضر در راستای شناخت و پاسخگویی به این پرسش بوده که «در فرآیند بهبود حالات و اختلالات کودکان کم‌توان ذهنی چه مؤلفه‌ها و راهکارهایی در زمینۀ روانشناسی محیطی فضاهای آموزشی می‌تواند منجر به ارتقاء رشد انگیزشی این کودکان شود؟». روش تحقیق حاضر دارای ماهیت کیفی و وابسته به راهبرد توصیفی-تحلیلی است. پردازش این موضوع در ابتدا بر پایۀ مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای در راستای شناخت و تحلیل مولفه‌های محیطی مؤثر بر روان این کودکان بوده و در ادامه از بررسی‌های میدانی و مشاهده جهت تقویت روایی تحقیق بهره برده است. نتایج نشان می‌دهد که کودکان کم‌توان ذهنی به جهت برخورداری از ذهنی مضطرب و آشفته‌تر نسبت به سایر کودکان حساسیت بیشتری در برخورد با محیط‌های گوناگون از خود بروز می‌دهند. در این راستا بهره‌گیری از عناصر معماری نظیر رنگ و فرم مناسب، جنس مصالح و تناسبات و همچنین ایجاد فضاهای اجتماع‌پذیر و فعالیت‌های مشارکتی در کنار بازی‌سازی‌های مطلوب در فضای آموزشی، تأثیر به‌سزایی در بهبود عملکرد ذهنی آنان داشته و منجر به افزایش آرامش ذهنی، استقلال فردی، ارتباطات اجتماعی و درنهایت ارتقاء رشد انگیزشی این کودکان در فضاهای آموزشی می‌گردد.
The current research seeks to provide effective solutions on the emotional and motivational development of mentally retarded children based on environmental psychology. The aim of this research is to provide a purposeful environment for the mental and educational development of children with mental disabilities by examining the psychology of the educational environment. Mentally retarded children are physically, intellectually, emotionally and behaviorally different from other people and therefore they need special environments to empower their intelligence. In this research; First, By using study -library documents-, the basics of mentally retarded children and their disorders (conditions), as well as the psychology of the children's environment and the factors affecting the environment, have been studied, and then the relationship between the psychology of the environment and the needs of mentally retarded children has been investigated using descriptive-analytical methods. The current research aims to improve the states and disorders of mentally retarded children through the use of optimal environmental design solutions to cause their motivational growth. The findings showed that factors such as color, materials and form in the space can have a significant effect on the intellectual ability of mentally retarded children. So that by using these factors, optimal design solutions are obtained in order to solve each of their disorders and as a result increase their motivation.
1- امانی، م.، خزاعی، س.، و حامد، س. (1397). تأثیر رنگ و فرم تصاویر بر مشکلات رفتاری کودکان 4 تا 5 سال. پرستاری کودکان، 4(3)، 64-71.
2- بیرجندی‌نژاد، م.، و عبدمجیری، ا. (1401). اصول انتظام شکلی سردر ورودی خانه در معماری گذشته بر پایه سه نظریه روانشناسی محیط (مطالعه موردی سه خانه سنتی شاخص در شهر مشهد مقدس). پژوهشنامه خراسان بزرگ، 13(48)، 69-88.
3- پوررجب، م.، بابااحمدی‌میلانی، س.، و سخایی، غ. (1398). بهبود رفتارهای سازشی و عزت‌نفس در کودکان کم‌توان ذهنی از طریق آموزش داستان‌های اجتماعی. پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش، 2(13)، 83-96.
4- جمالی‌پاقلعه، ز.، جمالی‌پاقلعه، س.، جدیدی‌فیقان، م.، و نظری‌بدیع، م. (1393). تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دختر نوجوان. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 15(4)، 121-129.
5- حبیبی، س. م.، عزتیان، ش.، و محقق‌نسب، ع. (1397). آموزه‌های مشارکت کودکان در فرایند طراحی فضای شهری دوستدار کودک (مطالعه موردی: شهر سده لنجان). مطالعات شهری، 8(29)، 111-120.
6- خاک‌زند، م.، آقابزرگی، ک.، و کدخدا، م. (1393). دستيابي به مؤلفه‌های معماري فضاهاي آموزشي ويژه كودكان کم‌توان ذهني آموزش پذير. معماری و شهرسازی ایران، 5(1)، 75-81.
7- رضوی‌پور، م.، مظفر، ف.، و طالبی، ز. (1399). اصول کیفی طراحی فضاهای داخلی مدارس استثنائی (با تأکید بر ارتقاء مهارت سازشی کودکان آهسته گام). اندیشه معماری، 4(7)، 78-93.
8- ریاضی¬هراتمه، ز.، و قاسمی¬سیچانی، م. (1397). کاربرد رنگ در فضاهای آموزشی براي کودکان دارای اتیسم. مطالعات در دنیای رنگ، 8(4)، 39-50.
9- شاپوریان، ر. (۱۳۹۲). نقش تربیتی انجمن اولیا و مربیان ایران. مکتب امام. تهران.
10- شفیع¬پوریوردشاهی، پ.، کیانی، م.، و طباطباییان، م. (1397). نقش طراحی فضای بازی در پرورش خلاقیت کودکان. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 11(23)، 53-63.
11- شیرمبک، ا. (1377). ایده و فرم معماری: اصول طراحی در معماری معاصر. ترجمه مدنی، س. م.، و آقایی، س. هنر و معماری. تهران.
12- قاسم¬پور، ف.، و مظاهریان، ح. (1394). تأثیر معماری بر درمان کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش فعالی. هویت شهر، 9(24)، 23-35.
13- کوپایی، گ.، نقی¬زاده، م.، و حبیب، ف. (1397). ارزيابي نحوه تأثیر مؤلفه‌های كالبدي بر ارتقاء خلاقيت كودكان در فضاهاي بازي پارك¬هاي شهري. معماري و شهرسازي ايران، 9(1)، 21-31.
14- مجاهدی، ه.، قاسمی¬سیچانی، م.، فروزنده، ا.، و بهرامی‌پور، م. (1393). معماری و اتیسم. چاپ سوم. دانشگاه آزاد واحد خوراسگان. اصفهان.
15- مجیدی، ف. (1394). بهبود کیفی طراحی فضاهای آموزشی بر پایۀ نیازهای دانش‌آموزان معلول جسمی‌حرکتی (نمونۀ مطالعه‌شده: مدرسۀ طه اصفهان). مطالعات ناتوانی، 5(11)، 84-98.
16- محمودی، ج.، مصباح، ا.، و رضایی¬شریف، ع. (1402). اثربخشی رویکرد مبتنی بر شفقت بر ناگویی هیجانی و احساس انسجام در مادران دارای فرزند کم‌توان ذهنی. روانشناسی افراد استثنائی، 13(50)، 255-286.
17- محمودی، م. م. (1390). طراحی فضاهای آموزشی با رویکرد انعطاف‌پذیری. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
18- نیازی، م.، و سیادتیان، س. ح. (1402). تجربه زیسته چالش¬های نوجوانان کم¬توانی ذهنی. روانشناسی افراد استثنائی، 13(50)، 69-100.
19- وطن‌خواه، م.، حافظی، ف.، و جوهری‌فرد، ر. (1402). اثربخشی روان¬نمایشگری بر مهارت اجتماعی، رفتار سازشی و همدلی دانش¬آموزان پسر کم¬توان ذهنی. سلامت و آموزش در اوان کودکی، 4(3)، 101-110.
20- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorder: fifth edition, text revision, DSM-5-TRTM,American Psychiatric Association. Washington, DC: Author.
21- Bertelli, M., Salvador‐Carulla, L., Lassi, S., Zappella, M., Ceccotto, R., Palterer, D., ... & Prodi, P. R. (2013). Quality of life and living arrangements for people with intellectual disability. Advances in Mental Health and Intellectual Disabilities, 7(4), 220-231.
22- Emerson, E. (2003). Prevalence of psychiatric disorders in children and adolescents with and without intellectual disability. Journal of intellectual disability research, 47(1), 51-58.
23- Glasson, E. J., Buckley, N., Chen, W., Leonard, H., Epstein, A., Skoss, R., ... & Downs, J. (2020). Systematic review and meta-analysis: mental health in children with neurogenetic disorders associated with intellectual disability. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 59(9), 1036-1048.
24- Green, S. A., Berkovits, L. D., & Baker, B. L. (2015). Symptoms and development of anxiety in children with or without intellectual disability. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 44(1), 137-144.
25- Gresham, F. M., Van, M. B., & Cook, C. R. (2006). Social skills training for teaching replacement behaviors: Remediating acquisition deficits in at-risk students. Behavioral Disorders, 31(4), 363-377.
26- Jiang, Y., Gorn, G. J., Galli, M., & Chattopadhyay, A. (2016). Does your company have the right logo? How and why circular-and angular-logo shapes influence brand attribute judgments. Journal of Consumer Research, 42(5), 709-726.
27- Kabot, S., & Reeve, C. E. (2010). Setting up classroom spaces that support students with autism spectrum disorders. UTB.
28- Kumar, I., Singh, A. R., & Akhtar, S. (2009). Social development of children with mental retardation. Industrial psychiatry journal, 18(1), 56.
29- Lee, J. Y., Patel, M., & Scior, K. (2023). Self‐esteem and its relationship with depression and anxiety in adults with intellectual disabilities: a systematic literature review. Journal of Intellectual Disability Research, 67(6), 499-518.
30- Matson, J. L., & Boisjoli, J. A. (2007). Differential diagnosis of PDDNOS in children. Research in Autism Spectrum Disorders, 1(1), 75-84.
31- Stewart, T. M., Martin, K., Fazi, M., Oldridge, J., Piper, A., & Rhodes, S. M. (2022). A systematic review of the rates of depression in autistic children and adolescents without intellectual disability. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 95(1), 313-344.
32- Suchyadi, Y., Ambarsari, Y., & Sukmanasa, E. (2018). Analysis of Social Interaction of Mentally Retarded Children. JHSS (Journal of Humanities and Social Studies), 2(2), 17-21.
33- White, J. M., Cosier, M., & Wang, Q. (2023). Exploring factors related to access to general education contexts for students with intellectual disability: a survey of district special education administrators in one state. International Journal of Inclusive Education, 27(1), 35-53.