بررسی ادراکات طبیعت در باغ تاج‌آباد نطنز از منظر اکولوژیک ادراک
الموضوعات :
پرنیان قلی پور
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
محمدرضا عطایی همدانی
2
(استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران، (نویسنده مسئول).)
سارا تقوی اردکان
3
(دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
راضیه فتحی
4
(دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.)
الکلمات المفتاحية: ادراک محیط, باغ ایرانی, اکولوژیک ادراک, باغ تاج‌آباد,
ملخص المقالة :
باغ ایرانی را می‌توان یکی از شاخص‌ترین و بهترین الگوهای منظرسازی در ایران دانست که حاصل تعامل میان انسان در مواجهه با طبیعت می‌باشد؛ زیرا که تعامل شکل‌گرفته بین انسان و طبیعت منجر به تأثیر متقابل این دو بر یکدیگر می‌گردد. هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط بین تحریک حواس، ادراکات و هندسۀ باغ ایرانی می‌باشد. در حقیقت سه عامل اساسی انسان، محیط و روابط بین انسان و محیط موردبررسی قرار می‌گیرد تا چگونگی کنش و واکنش و تأثیرگذاری هریک را بر دیگری مشخص کند. روش‌شناسی در پژوهش حاضر به‌صورت کیفی و با رویکردی قیاسی به ارائه‌ی ساختار کلی از یک نمونۀ جز که همان باغ تاج‌آباد نطنز است، به بیان مبانی نظری کلی برآمده از ادراکات محیط و روانشناسی مربوط به آن می‌پردازد. روش گردآوری اطلاعات نیز به‌صورت مشاهدۀ میدانی و استفاده از اسناد کتابخانه‌ای می‌باشد. نتیجه‌ی حاصل گردیده بیان‌گر این موضوع است که باغ ایرانی به‌مثابه یک کل، محصول پیوستگی مؤلفه‌هایی است که هریک به‌تنهایی معنا و مفهوم خاصی را به مخاطب القا نمی‌کنند و هم‌نشینی این عناصر و مؤلفه‌ها در کنار یکدیگر مفهوم باغ ایرانی را شکل می‌دهد. ازاین‌رو در بازآفرینی باغ ایرانی در محیط کالبدی زندگی ازجمله در شهرهای معاصر باید توجه فزاینده‌ای به فرآیند ادراکی آن توسط انسان امروزی گردد، زیرا در این صورت می‌توان به نیازهای انسان معاصر پاسخ مناسبی داد که در گام نخست موجب ارتقاء بهداشت روان جامعه گردد و در گام بعدی به پیوند حیطه معنا بیانجامد و اسباب خودشکوفایی فردی را فراهم آورد.
1- ایروانی، م.، و خدا پناهی، م. ک. (1394). روان¬شناسی احساس و ادراک. چاپ شانزدهم، تهران انتشارات سمت.
2- باچ، ش.، درستکار، ا.، و بل، س. (1396). تولید نقشه منظر صوتی شهر (sonotop) با بهره‌گیری از روش گراندد تئوری و نرم‌افزار Nvivo (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). محیط‌شناسی، 43(2)، 267-284.
3- بل، س. (١٣٨٢). منظر، الگو، ادراک، فرایند. ترجمه امین زاده، ب. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4- شاهچراغی، آ.، و بندرآباد، ع. (1394). محاط در محیط. تهران: جهاد دانشگاهی.
5- شاهچراغی، آ. (1388). تحلیل فرآیند ادراک محیط باغ ایرانی براساس نظریه روانشناسی بوم‌شناختی. هویت شهر، 3(5)، 71-84.
6- شاهچراغی، آ. (1389). پارادایم‌های پردیس. چاپ اول، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
7- عزیزی قهرودی، م.، و عسگری، ع. (1401). پدیدارشناسی باغ ایرانی براساس نظریۀ روان‌شناختی ادراک گشتالت (نمونۀ موردی: باغ شازده ماهان). هنر و تمدن شرق، 10(35)، 45-56.
8- کشمیری، ه.، و فقیه الاسلام، م. (1399). ارزیابی عوامل مؤثر بر ادراک محیط در فضاهای فرهنگی (مطالعه مورد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی شیراز). معماری و شهرسازی پایدار، 8(2)، 200-187.
9- گلستانی، ن.، خاک¬زند، م.، فیضی، م.، و کریمی، ب. (1400). ارتقا ادراک محیط در بافت تاریخی شیراز درجهت پایداری اجتماعی محلات (موردمطالعه: گذر بازارچه فیل در محله اسحاق¬بیگ و گذربازارچه حاج زینل در محله سنگ سیاه در بافت تاریخی شیراز). فصلنامه علمی اثر، ۴۲(۴): ۵۸۴-۵۶۸.
10- گلکار، ک. (١٣٨٠). مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری. نشریه صفه، 11(32): ٥٥-٣٨.
11- لنگ، ج. (1383). آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاري در طراحي محيط). ترجمه عینی فر، ع. چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12- مختاری طالقانی، ا.، و خسروی جاوید، ت. (1395). باغ تـاریخی تاج‌آبـاد نطنز. کاشان شناسی، 9(1)، 58-85.
13- مرتضوی، ش. (1380). روانشناسی محیط و کاربرد آن. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
14- مسعودی، ع. (١٣٨٢). بررسی دیوار به‌عنوان یکی از اجزای تشکیل‌دهنده باغ ایرانی. فصلنامه معماری و فرهنگ، 5(14).
15- گلکار، ک. (1380). تئوری های طراحی شهری: تحلیل گونه شناختی تئوری ها. نشریه صفه 9.29، 16-33.
16- Bartuska, T. J. (2007). Understanding environment (s): built and natural. The built environment: A collaborative inquiry into design and planning, 33-43.
17- Berlyne, D. E. (1973). Aesthetics and psychobiology. Journal of Aesthetics and Art Criticism, 31(4).Canter, David. The purposive evaluation of places: A facet approach. Environment and behavior, 15(6), 659-698.
18- Ittelson, W. H., Proshansky, H. M., Rivlin, L. G., & Winkel, G. H. (1974). An introduction to environmental psychology. Holt, Rinehart & Winston.
19- Kanter, R.M. (1983). The Change Masters: Innovation for productivity in American Corporation. New York: Simon & Schuster.
20- Kellert, S. R. (2012). Building for life: Designing and understanding the human-nature connection. Island press.
21- Nasar, J. L. (1994). Urban design aesthetics: The evaluative qualities of building exteriors. Environment and behavior, 26(3), 377-401.
22- Russell, J. A., & Snodgrass, J. (1987). Emotion and the environment, in handbook of environmental psychology, Vol. 1, Daniel Stokols and Irwin Altman, eds.
23- Stokols, D, Altman, I. (1987). handbook of Enviormental Psychology, New York: Wiley.