ارزیابی معیارها‌ی مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی
محورهای موضوعی :
بیتا سامانی پور
1
,
مریم دستغیب پارسا
2
*
,
کیمیاالسادات طبیب‌زاده
3
1 - گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران.
2 - گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران
3 - گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران.
کلید واژه: اضطراب, طراحی کلینیک دندانپزشکی, عوامل محیطی, عوامل طبیعی, عوامل انسانی.,
چکیده مقاله :
حضور در مطب دندانپزشكي و قرار گرفتن بر روي يونيت براي معاينه، چندان آسان و توأم با آرامش نيست. یکی از مشکلاتی که باعث عدم مراجعه به‌موقع افراد به دندانپزشکی می شود، ترس و اضطراب است. این پژوهش با هدف ارزیابی معیارها‌ی مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی، انجام شده است. ازین رو برای انجام پژوهش از روش مقایسه ای - تطبیقی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز نیز با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی جمع آوری شده است تا مؤلفه های تاثیر‌گذار بر کاهش اضطراب در کلینیکهای دندانپزشکی مشخص و دسته بندی شود و پس از آن با توجه به این مؤلفهها به بررسی چند نمونه از کلینیکهای دندانپزشکی پرداخته شده و در قالب جدول و نمودار در مقاله تحلیل گردیده‌اند و به‌طور مجزا در هر یک از نمونه موردی‌ها مطالعه و بررسی صورت گرفته است تا هدف پژوهش محقق گردد. نتایج حاصل از داده‌ها نشان میدهد که عوامل محیطی مانند نور، رنگ، فرم و مبلمان دارای تأثیر بیشتری نسبت به عوامل انسانی همچون طراحی مناسب ورودی، خوانایی و دسترسی و ایجاد یکپارچگی بین فضای داخلی و خارجی، بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی بوده و میزان این اثرگذاری در عوامل طبیعی مانند وجود آتریم و فضای سبز، طراحی حیاط متناسب با اقلیم، کنترل سروصدا با استفاده از موسیقی ملایم و تعامل با طبیعت به کمترین سطح خود نسبت به سایر عوامل می‌رسد.
Attending the dental office and being on the unit for examination is not so easy and relaxing. One of the problems that causes people not to go to the dentist on time is fear and anxiety. this research was conducted with the aimed of evaluating the effective criteria for reducing anxiety in design of dental clinics. Therefore, a comparative - comparative method was used to conduct the research and the required information was also collected using library and document methods in order to identify and categorize the factors affecting anxiety reduction in dental clinics and after that, according to these components, a few samples of dental clinics were examined and analyzed in the forms of tables and graphs in the article, and the components of each case sample were studied and investigated separately to achieve the purpose of the research. The results of the data show that environmental factors such as light, color, form and furniture have a greater effect than human factors such as the appropriate design of the entrance, legibility and access and creating integration between the interior and exterior spaces, on reducing anxiety in the design of dental clinics. The amount of this effect in natural factors such as the presence of atrium and green apace, yard design according to the climate, noise control with light music and interaction with nature reaches its lowest level compared to other factors.
1- آزادگان، بهروز(2021). کلینیک دندانپزشکی رویش. بازیابی شده در 22 دسامبر 2021، از طراحی کلینیک دندانپزشکی رویش - رسانه واقعیت در معماری. برگرفته از سایت https://roag.ir/p/rouyesh-dental-clinic/
2- آقاتهرانی، مرتضی(1385). اهمال‌کاری بررسی علل و راهکارهای درمان. قم: نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
3- امامقلی، عقیل. (1397). تأثیر معماری بر سلامت، ایده‌ای برای معماری درمانی. فصلنامه علوم رفتاری، 6(20)، 23-37.
4- بلک¬برن، ایوی ماری؛ و دیویدسون، کیت ام(1374). شناخت درمانی افسردگی و اضطراب. ترجمه حسن توزنده ¬جانی. مشهد: آستان قدس رضوی.
5- تقی¬پور، ملیحه؛ عظمتی، سعید و مهاجر، الهه(1401). بررسی مؤلفههای مؤثر بر فضاهای مجتمع‌های مسکونی مبتنی بر ارتقا سلامت عمومی ساکنین مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی گلستان و زنبق در شیراز. فصلنامه پژوهش‌های نوین معماری، 2(1)، 27-46. dor:20.1001.1.28209818.1401.2.1.2.7
6- تمیزی، منوچهر؛ و فخرآوری، نیلوفر(1395). بررسی فضای بیمارستان از منظر روانشناسی محیط و درک فضا، چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی، تهران، ایران.
7- حسن‌پور، کسری؛ باقری، ملیحه؛ و الماسی، عادل(1390). نقش معماری مراکز درمانی در ارتقاء ایمنی و سلامت محیط بیمارستان برای بیماران. اولین همایش ملی بهداشت، ایمنی و محیط زیست.
8- درگاهی، حسین؛ سراجی نسل، جبرائیل؛ صدر، س. جلیل؛ و صدری، گلسا(1388). آرگونومی در دندانپزشکی. مجله دندانپزشکی (دانشگاه علوم پزشکی تهران)، 22(4)، 199-207.
9- رحیملو، ساناز؛ و هدفی، فرزانه(1397). بررسی مؤلفه¬های اثرگذار در معماری داخلی فضاهای درمانی با تأکید بر آرامش کودکان در کلینیک¬های دندانپزشکی. مطالعات محیطی هفت حصار، 7(25)، 63-80.
10- صدوقی، فرحناز؛ احمدی، مریم؛ مقدسی، حمید؛ و شیخ طاهری، عباس(1390). سیستم اطلاعات ایمنی بیمار: اهداف، ساختار
و وظایف. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 21(85)، 174-188.
11- طراحی کلینیک دندانپزشکی (dental bliss) در تایلند(1398). بازیابی شده در 20 اسفند 1398، از طراحی داخلی کلینیک دندانپزشکی در تایلند. برگرفته از سایت https://boomarchi.ir/
12- طلبه، عبدالستار(1397). راهبردهای طراحی کلینیکهای دندانپزشکی با رویکرد ارتقا سلامت روان در فرایند درمان کنفرانس عمران، معماری، شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز، ایران.
13- فرهادی نسب، عبداله؛ شکفته¬راد، علی؛ و کاشانی، خسرو(1387). بررسي وجود اضطراب و علل آن در بيماران مراجعه‌کننده به مطب‌هاي دندانپزشکی عمومي شهر همدان در سال 1384. مجله دندانپزشكي (دانشگاه علوم پزشكي تهران)، 1(21)، 36-40.
14- قاسم¬پور، مریم؛ و حدادی، اعظم(1384). بررسي ميزان ترس و اضطراب از دندانپزشكي در دانشجويان پزشكي و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشكي بابل. مجله دندانپزشکی جامعه اسلامي دندان‌پزشكان، 17(3)، 9-14.
15- کنرلی، هلن(1382). اختلالات اضطرابی (آموزش و کنترل و درمان). ترجمه سیروس مبینی. تهران: انتشارات رشد.
16- گودوین، دانلد(1396). فوبی. ترجمه نصرت¬الله پورافکاری. تهران: انتشارات رشد.
17- مرتضوی، شهرناز(1380). روانشناسی محیط و کاربرد آن. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
18- مطلبی، قاسم؛ و وجدان¬زاده، لادن(1394). تأثیر محيط کالبدي فضاهاي درماني بر کاهش استرس بيماران (بررسي نمونه موردي مطب دندان‌پزشکي). نشریه معماری و شهرسازی، 20(2)، 35-46.
19- معماری معاصر ایران. (1401). کلینیک دندانپزشکی رویش. بازیابی شده در 17 اردیبهشت 1401. برگرفته از سایت https://www.caoi.ir/fa/projects/item/1702
20- مقدم، مینا(1398). کلینیک دندانپزشکی داستان در شیراز، آتلیه معماری روایت. بازیابی شده در 7 بهمن 1398، از طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست - خط معمار. برگرفته از سایت https://archline.ir/
21- مقدم، مینا(1399). طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست. بازیابی شده در 18 اسفند 1399، از طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست - خط معمار. برگرفته از https://archline.ir/
22- ملکی، زیبا؛ عشایری، حسن؛ جعفری، سیده زهرا؛ علوی، کاوه؛ و عظیمی، سمیه(1389). بررسی اثر موسیقی در کاهش اضطراب معالجات اندودانتیکس دندانپزشکی. مجله دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی، 28(3)، 165-171.
23- مؤسسه فرهنگی هنری معماری. (1398). کتاب سال معماری معاصر ایران (1395-1397). تهران: نشر هنر معماری قرن.
24- نظری، پریسا؛ و بایزیدی، قادر(1397). تأثیر روانشناسی محیط بر طراحی مراکز دندانپزشکی. مطالعات عمران شهری، 2(5)، 149-162.
25- ودیعتی صابری، بردیا؛ نشاندار اصلی، حمید؛ شریفیان، حمیدرضا(1397). اضطراب دندانپزشکی و عوامل مرتبط با آن در مراجعین به دانشکده علوم و خدمات دندانپزشکی. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، 29(106)، 9-16.
26- یزدانی، ابوالفضل؛ و زارع، سیدعلی(2019). کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت. بازیابی شده در 23 نوامبر 2019، از کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت. برگرفته از سایت https://aoapedia.ir/
27- Barker, R. G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying the Environment of Human Behavior. Stanford, CA: Stanford University Press. Current Urban Studies, 3(4), 368-384.
28- Del Nord, R. (2006). Environmental Stress Prevention in Children’s Hospital Design, Motta Architettura Srl, Milan.
29- Dilani, A. (2001). Psychosocially supportive design. Scandinavian HealthCare Design World Hospitals and Health Services, 37(1), 20-4.
30- Gelder, M. G., Lopez, I., & Andreason, N. (2000). New Oxford Textbook of Psychiatry. 4th ed. Oxford: Oxford;2000,P1139-1225.
31- Jack D.Peterson., Leo C.Ward., Mitchel Bobrick. (1978). Light and Lighting in the Dental Office . Dental Clinics of North America, 22(3), 431-451. doi:10.1016/S0011-8532(22)00972-7
32- Kellman, N. (1987). Considering children's special needs in the layout and scale of pediatrics hospitals. Children's Environments Quarterly, 3-5.
33- Kohn, L. T., Corrigan, J. M., & Donaldson, M. S. (2000). To err is human: Building a safer health system. Institute of Medicine, Committee on Quality of Health Care in America.
34- Whitehouse, S., Varni, J. W., Seid, M., Cooper-Marcus, C., Ensberg, M. J., Jacobs, J. R., & Mehlenbeck, R. S. (2001). Evaluating a children's hospital garden environment: Utilization and consumer satisfaction. Journal of environmental psychology, 21(3), 301-314. doi:10.1006/jevp.2001.0224
ارزیابی معیارها‌ی مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی
بیتا سامانیپور1، مریم دستغیب پارسا*2، کیمیا السادات طبیب‌زاده3
1- گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران.
Bita_samanipour@yahoo.com
2- گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران (نویسنده مسئول).
m.dastgheibparsa@apadana.ac.ir
3- گروه هنر و معماری، مؤسسه آموزش عالی آپادانا، شیراز، ایران.
تاریخ دریافت: [10/5/1401] تاریخ پذیرش: [27/9/1401]
چكيده
حضور در مطب دندانپزشكي و قرار گرفتن بر روي يونيت براي معاينه، چندان آسان و توأم با آرامش نيست. یکی از مشکلاتی که باعث عدم مراجعه به‌موقع افراد به دندانپزشکی میشود، ترس و اضطراب است. این پژوهش با هدف ارزیابی معیارها‌ی مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی، انجام شده است. از ین رو برای انجام پژوهش از روش مقایسه‌ای - تطبیقی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز نیز با استفاده از روش کتابخانهای و اسنادی جمعآوری شده است تا مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیکهای دندانپزشکی مشخص و دسته‌بندی شود و پس از آن با توجه به این مؤلفهها به بررسی چند نمونه از کلینیکهای دندانپزشکی پرداخته شده و در قالب جدول و نمودار در مقاله تحلیل گردیده‌اند و به‌طور مجزا در هر یک از نمونه موردی‌ها مطالعه و بررسی صورت گرفته است تا هدف پژوهش محقق گردد. نتایج حاصل از داده‌ها نشان میدهد که عوامل محیطی مانند نور، رنگ، فرم و مبلمان دارای تأثیر بیشتری نسبت به عوامل انسانی همچون طراحی مناسب ورودی، خوانایی و دسترسی و ایجاد یکپارچگی بین فضای داخلی و خارجی، بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی بوده و میزان این اثرگذاری در عوامل طبیعی مانند وجود آتریم و فضای سبز، طراحی حیاط متناسب با اقلیم، کنترل سروصدا با استفاده از موسیقی ملایم و تعامل با طبیعت به کمترین سطح خود نسبت به سایر عوامل می‌رسد.
واژگان كليدي: اضطراب، طراحی کلینیک دندانپزشکی، عوامل محیطی، عوامل طبیعی، عوامل انسانی.
1- مقدمه
مراکز درمانــی با هــدف درمان بیمــاران و بهبود سلامتی افراد جامعه احداث گردیده و در بیشتر موارد، صرفاً کیفیــت درمان این مراکز موردبحث و بررســی قرار گرفته و کالبد فیزیکی بنا تنها از جهت بهداشــت و عدم آلودگی و یا ارتباطات عملکردی و فیزیکی فضاهای موجود ارزیابی می‌گردد؛ و احســاس رضایــت کاربــران مجموعه (بیمــاران و کارکنــان) از فضا و جنبه‌هــای ادراک دیــداری و بصــری موجــود و تأثیر آن‌ها بــر رفتار بیمــاران معمولاً نادیده گرفته میشود. امــا ازآنجایی‌که سلامتی یک مسئله چندبعدی بوده و علاوه بر بعد فیزیکی، دارای ابعاد روحی- روانی و اجتماعی نیز می‌باشد، بنابراین باید توجــه داشــت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بــر یکدیگر اثرگذار بوده و از هم تأثیر می‌گیرند. کلینیکهای دندانپزشکی به‌عنوان یکی از مراکز بهداشت و درمان دهان و دندان، سهم عمده و ویژهای در فضاهای درمانی دارند؛ زیرا در این مراکز، مدت‌زمان حضور بیماران معمولاً بیشتر از سایر مطبهای پزشکی است. عمدتاً آنچه مشاهدات نشان میدهد، حس ناخوشایندی است که مراجعهکنندگان به دلیل درک قبلی فرآیند درمان، با آن روبه‌رو میشوند؛ و این‌چنین نگرانیها‌یی میتواند منجر به بروز اضطراب و ایجاد خلل در روند درمان گردد (مطلبی و وجدانزاده، 1394).
گاهي اضطراب از دندانپزشکی، چنان با ترس و وحشت توأم ميشود كه با بروز رفتارهاي مقابلهاي در بيماران، مجال ارائه هر نوع خدمات از سوي دندان‌پزشك را سلب میکند. شدت اضطراب در بيماران ممكن است تا ابعاد ناتوان‌كنندهاي گسترش یابد؛ علاوه بر این موضوع، وقوع اضطراب در مراجعان و تكرار آن در معاينه بيماران، ميتواند كارايي دندان‌پزشكان را تحت تأثير قرار داده و موجبات كاهش اعتمادبهنفس آنان را فراهم نمايد. توجه به این مطالب، اهمیت استفاده از ابزار‌ها و عناصر مناسب جهت کاهش اضطراب را، دوچندان میکند. محیط کالبدی بر رفتار فرد تأثیر میگذارد و محیطها‌یی با تجربه مثبت و منفی، میتوانند سبب شوند که فرد بر اضطراب خود غلبه کند یا دچار آن شود (تمیزی و فخرآوری،1393).
هدف از طراحی فضاهای درمانی کاهش اضطراب و تنش‌های روزمره بهگونهای است که منجر به تخلیه فشارهای ناشی از زندگی ماشینی شود و به‌جای تأکید ورزیدن بر درمان افراد، مزایای آن بیشتر متوجه کاهش تنش و شکل‌دهی فضا به‌منظور تسکین دادن، آرامش، بازیابی نیرو و سلامتی روحی و احساسی فرد خواهد بود (تقیپور، عظمتی و مهاجر، 1401). ازآنجایی‌که یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان حفظ آرامش وی در حین فرایند درمان جهت حفظ سلامتی است و کلینیکهای دندانپزشکی جزو استرس‌زاترین مراکز درمانی می‌باشند، بنابراین کمبود فضاهای درمانی که در جهت کاهش اضطراب گام برمی‌دارند، میتواند در روند درمان انسان خلل ایجاد نمایند. لذا خلق و طراحی مراکز درمانی با هدف کاهش اضطراب میتواند کمکی در جهت افزایش سهولت در ارائه خدمات درمانی و کاهش زمان فرایند درمان گردد. از طرفی شناخت و ارزیابی عوامل اضطراب و رفع آن در مکا‌ن‌ها‌یی مانند کلینیکهای دندانپزشکی، میتواند به معماران و طراحان داخلی برای رسیدن به نتیجه مطلوب در طراحی کمک شایانی کند. این پژوهش با محوریت ارزیابی معیارها‌ی مؤثر برای کاهش اضطراب در کلینیکهای دندانپزشکی شکل گرفته و در پی رسیدن به پاسخی مناسب جهت این سؤالات است. 1- معیارها‌ی مؤثر بر کاهش اضطراب افراد در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی کدام است؟ 2- طراحان در طراحی داخلی کلینیکهای دندانپزشکی موردبررسی، چه مواردی را در جهت کاهش اضطراب کاربران مورد توجه قرار داده‌اند؟
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
پیشینه این پژوهش در دو دسته شامل: طراحی کلینیکهای دندانپزشکی و اضطراب انجام شده است. طلبه (1397) در تحقیقی با عنوان «راهبردهای طراحی کلینیکهای دندانپزشکی با رویکرد ارتقا سلامت روان در فرایند درمان» به عوام محیطی در کاهش ترس و اضطراب کودکان و ارائه راهبردهایی جهت ارتقای سلامت روان آن‌ها می‌باشد. روش تحقیق به‌صورت توصیفی - تحلیلی بوده و به روش میدانی و کتابخانهای به گرداوری اطلاعات پرداخته شده است. از نتایج حاصل از این پژوهش به‌نظر می‌رسد که عواملی مانند رنگ و نور و ایجاد محیطی جذاب با قابلیت بازی برای کودکان میتواند در کاهش استرس و بهبود روند درمان مؤثر باشد. ودیعتی صابری، نشاندار اصلی و شریفیان (1397) در تحقیقی با عنوان «اضطراب دندانپزشكي و عوامل مرتبط با آن در مراجعين به دانشكده علوم و خدمات دندانپزشکی» به بررسی تعيين ميزان اضطراب دندانپزشکی و عوامل مرتبط با آن در بيماران بالغ مراجعه‌كننده به دانشكده دندانپزشكي دانشگاه علوم پزشكي گيلان پرداختهاند. روش تحقیق به‌صورت مقطعی بوده و نمونه‌گيري به‌صورت تصادفي انجام شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که رابطه معناداری بين اضطراب دندانپزشكي و عوامل مرتبط با آن مانند جنس، سن، تحصيلات، رضايتمندي فرد از زندگي، تعداد دفعات مراجعه به دندانپزشکی و غيره وجود دارد.
نظری و بایزیدی (1397) در تحقیقی با عنوان «تأثیر روانشناسی محیطی بر طراحی مراکز دندانپزشکی» به بررسی عوامل تأثیرگذار بر شفابخشی محیط کلینیکهای دندانپزشکی پرداختهاند. این پژوهش به روش تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده و رویکرد حاکم بر آن از نوع تطبیقی با استفاده از پرسش‌نامه، حضور در فضا و محدوده موردمطالعه دو کلینیک دندانپزشکی در دو منطقه مختلف شهر سنندج بوده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که کالبد خارجی ساختمان درمانی میتواند در واکنش افراد بر مقوله استرس تأثیرگذار باشد. ملکی، عشایری، جعفری، علوی و عظیمی (1389) در تحقیقی با عنوان «بررسی اثر موسیقی در کاهش اضطراب معالجات اندودانتیکس دندانپزشکی» به بررسی تعیین اثر موسیقی بر کاهش اضطراب دندانپزشکی در مراجعان به یک مطب دندانپزشکی پرداخته است. روش تحقیق به‌صورت کارآزمایی بالینی بوده و بیماران به‌صورت تصادفی و در دو مرحله انتخاب شده‌اند. در گروه مورد، حین معالجه از موسیقی استفاده شد و در گروه شاهد، معالجه بدون موسیقی انجام شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که موسیقی، اضطراب ذهنی را به طرز معنی‌داری کاهش داده است.
فرهادی نسب، شکفتهراد و کاشانی (1384) در تحقیقی به نام «بررسي وجود اضطراب و علل آن در بيماران مراجعه‌كننده به مطبهای دندانپزشكي عمومي شهر همدان» به ارزيابي وجود و علل اضطراب در مراجعان مطب‌هاي دندانپزشكي عمومي شهر همدان پرداخته است. روش تحقیق، مقطعی و تحلیلی بوده و مراجعان به مطب‌هاي دندان‌پزشکان عمومي به‌صورت تصادفي انتخاب و طي دو مرحله، مورد پرسش قرار گرفتهاند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داده است که عوامل مربوط به محيط مطب‌هاي دندانپزشكي، عوامل مربوط به تصورات شخصي و عوامل مربوط به مديريت مطب و درمان دندانپزشكي، در شكلگيري اضطراب مراجعان به مطب دندانپزشكي نقش داشتهاند. قاسمپور و حدادی (1384) در تحقیقی با عنوان «بررسي ميزان ترس و اضطراب از دندانپزشكي در دانشجويان پزشكي و دندانپزشكي دانشگاه علوم پزشكي بابل» به بررسی تعیین سطح اضطراب دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بابل و عوامل مرتبط با آن پرداختهاند. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی بوده و به صورت مقطعی بر روی دانشجویان دندانپزشکی دانشکده پزشکی بابل انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که ترس و اضطراب دندانپزشکی بین دانشجویان شایع نیست و تحت تأثیر رشته تحصیلی و سابقه مراجعه به مطب دندانپزشکی قرار ندارد.
بررسی پژوهشها نشان میدهد که عواملی مانند جنسیت، سن، تحصیلات، تصورات شخصی آن‌ها و تعداد دفعات مراجعه به دندانپزشکی بر میزان اضطراب بیماران و تأمین نیازهای عملکردی، بالینی بیماران و توجه به مؤلفه‌هایی مانند رنگ، نور، رایحه، ارگونومی، ایمنی، چیدمان در طراحی کلیلنیکهای دندانپزشکی بر کاهش اضطراب مراجعان تأثیرگذار می‌باشد. همچنین استفاده از موسیقی ملایم در فضا اضطراب ذهنی بیماران را به طرز معناداری کاهش داده است.
جدول 1. پیشینه پژوهش با ارائه نتایج حاصله (منبع: نگارندگان)
سال | پژوهشگر/پژوهشگران | روش تحقیق | نتایج |
1397 | ودیعتی صابری و همکاران | مقطعی | رابطه معناداری بين اضطراب دندانپزشكي و عوامل مرتبط با آن مانند جنس، سن، تحصيلات، رضايتمندي فرد از زندگي، تعداد دفعات مراجعه به دندانپزشکی و غيره وجود دارد. |
1397 | طلبه | توصیفی-تحلیلی | عواملی مانند رنگ و نور و ایجاد محیطی جذاب با قابلیت بازی برای کودکان در کاهش استرس و بهبود روند درمان مؤثر می‌باشد. |
1397 | نظری و بایزیدی | توصیفی – تحلیلی با رویکرد تطبیقی | توجه به عوامل محیطی مانند رنگ، نور، رایحه، ارگونومی، ایمنی و چیدمان، سبب کاهش اضطراب ناشی از حضور در این مراکز و تسریع در بهبودی خواهد شد. |
1389 | ملکی و همکاران | کارآزمایی بالینی | موسیقی، اضطراب ذهنی را به طرز معنی‌داری کاهش میدهد. |
1384 | فرهادی نسب و همکاران | مقطعی و تحلیلی | بیشترین حیطه ایجاد اضطراب در مراجعین به مطبهای دندانپزشکی به تصورات شخصی آن‌ها مربوط میشود که این موضوع در زنان به مراتب بیشتر از مردان مطرح می‌باشد. |
1384 | قاسم پور و حدادی | توصیفی - تحلیلی | ترس و اضطراب دندانپزشکی در میان دانشجویان شایع نبوده و از رشته تحصیلی و سابقه مراجعه به مطب دندانپزشکی تأثیر نمی‌گیرد اما جنسیت و ترم تحصیلی بر روی میانگین میزان اضطراب تأثیرگذار است. |
آنچه از جمع‌بندی و بررسی مقالات و پژوهشها به دست می‌آید، بیانگر این است که به‌طور خاص به موضوع معیارها‌ی مؤثر و قابل ارزیابی در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی پرداخته نشده است و همین امر به نوآورانه بودن موضوع پژوهش پیش رو دلالت دارد. همچنین، اغلب مقالهها‌ی کارشده، دادهها‌ی خود را از دانشجویان مربوط به رشته دندانپزشکی جمعآوری و در نها‌یت به‌صورت آماری به نتیجه رسیدهاند و تمرکز این پژوهشها بر کلینیکهای دندانپزشکی کودکان، درمانگاهها و همچنین طراحی فضاهای آموزشی نوجوانان بوده است. درحالی‌که میتوان با شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی و استفاده از آن‌ها در طراحی، بستری مناسب در این مراکز درمانی به وجود آورد تا با کاهش اضطراب بیماران فعالیت‌های درمانی با سهولت بیشتر انجام پذیرد.
2-1- تعریف اضطراب
اضطراب، پدیده‌ای طبیعی است که همگان آن را در مرحله‌ای احساس میکنند. اضطراب، پاسخی ضروری به استرس است و فرد را به هنگام مواجهه با خطر، برای فعالیت و کنش آماده میکند. همچنین بر بسیاری از جنبهها‌ی عملکرد آدمی از توانایی ادراکی، یادگیری و حافظه گرفته تا اشتها و غیره تأثیر میگذارد و از همگانیترین مشکلات زندگی به شمار می‌رود (کنرلی، 1382). اضطراب در نتیجه ترس از عدم موفقیت در آینده حاصل میشود و نشانه عدم تحمّل فرد است (آقاتهرانی، 1385). گاهی به ترس بدنی اطلاق میشود و شخص نمیداند از چه چیزی میترسد. فوبی نیز به اوج حالت ترس اطلاق میشود (گودوین، 1379). هسته مرکزی نشانگان اضطراب، خلق مضطرب است. خلق مضطرب، پایه و اساس ترس غیرمنطقی و بی‌جا است (بلک برن و دیویدسون، 1374). اضطراب، یک واقعیت زندگی است و نمیتوان از آن دور بود. همه انسان‌ها نسبت به آن واکنش نشان میدهند. پیشینه مطالعات نشان میدهد که عامل هشتاد درصد بیماریها‌ی گروهی مردم ناشی از استرس و اضطراب است (Gelder, Lopez & Andreason, 2000).
بین اضطراب و استرس تفاوت وجود دارد. در باب تفاوت آن‌ها میتوان چنین گفت که عموماً در اضطراب، نگرانی همیشگی است و حتی بعد از اقدام همچنان ادامه دارد. در استرس، نگرانی کلامی است، اما اضطراب فقط در ذهن ما وجود دارد و از طرفی، استرس دلایل منطقیتری نسبت به اضطراب دارد و کنترلپذیری استرس بیشتر از اضطراب است.
2-2- مؤلفههای کاهش اضطراب از دیدگاه نظریه‌پردازان
همان‌طور که بررسی نظریهها‌ی مختلف نشان میدهد (جدول شماره 1)، هر کدام از نظریه‌پردازان تفسیر مختلفی از اضطراب داشتهاند، اما اغلب بر این موضوع که عوامل محیطی بیش از سایر مؤلفهها دارای اهمیت است، اتفاق‌نظر دارند.
جدول 2. مؤلفههای کاهش اضطراب از دیدگاه نظریه‌پردازان (منبع: نگارندگان برگرفته از رحیملو و هدفی، 1397)
دیدگاه | مؤلفه | |||||||
نظریه‌پرداز | سال | مؤلفه انسانی | مؤلفه طبیعی | مؤلفه محیطی | ||||
قلمرو | رفتار | گل و گیاه | نور | رنگ | محیط | مبلمان | ||
راجر بارکر1 | 1968 | تشکیل‌دهنده مقر رفتاری | رفتار ناشی از تأثیر محیط | - | - | - | شکل‌دهنده رفتار | - |
Kellman | 1987 | استفاده از پرده برای حس محرمیت | - | از بین بردن حس تنها‌یی | نور طبیعی از بین حس تنها‌یی | - | - | اهمیت نوع و مقیاس مبلمان |
Dilani | 2000 | - | رفتار ناشی از تأثیر محیط | - | نور طبیعی از بین حس تنها‌یی | - | شکل‌دهنده رفتار | اهمیت نوع و مقیاس مبلمان |
Whitehouse, Varni, Seid, Cooper Marcus, Ensberg, Jacobs et al. | 2001 | - | - | تأثیر مثبت | دید به طبیعت از داخل اتاق | - | یادآور تجریه قبلی | - |
Del Nord | 2006 | استفاده از پرده برای حس محرمیت | رفتار ناشی از تأثیر محیط | تأثیر مثبت در کودکان | دید به طبیعت از داخل اتاق | به‌کارگیری رنگهای شاد | محیط شکل‌دهنده رفتار | - |
2-3- مؤلفههای مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی
معماری مراکز درمانی میتواند نقش مؤثری در بهبود و ارتقاء ایمنی و سلامت محیط برای بیماران ایفاء نماید (حسن‌پور، باقری و الماسی، 1390). ایمنی بیمار یکی از مهم‌ترین ابعاد کیفیت مراقبت است و هیچ مسئله‌ای به مانند آسیب رسیدن به بیمار با فلسفه مراقبت‌های بهداشتی مغایرت ندارد (صدوقی، احمدی، مقدسی و شیخطاهری، 1390). ایمنی بیمار به معنای فقدان هرگونه آسیب ناشی از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و خطاها‌ی پزشکی است (Kohn, Corrigan & Donaldson, 2000). یکی از مباحث مهم در کاهش اضطراب در فضاهای بهداشتی رعایت ارگونومی است. هدف ارگونومی آن است که در طراحی ابزار و وسایل کار و همچنین فضای محیط کار، نیازها و خصوصیات جسمی و روحی انسان‌ها در نظر گرفته شود تا علاوه بر دست‌یابی به افزایش بازدهی تولید، سلامت و بهداشت و راحتی انسان‌ها نیز تأمین گردد (شاهچراغی، 1387). در حرفه دندانپزشکی همانند سایر مشاغل، یک‌سری عوامل زیان‌آور وجود دارد که عدم توجه به این موازین، سلامتی شاغلین را به خطر میاندازد. ارگونومی در دندانپزشکی بر روی دو موضوع عمده تأکید دارد: فشارهای فیزیکی و فشارهای روحی روانی (درگاهی، سراجی نسل، صدر و صدری، 1388).
مراکز درمانی، فضایی هستند که بر روح و روان بیمار تأثیر میگذارند و استرس در انسان به‌عنوان یکی از شاخص‌ها‌ی سلامت روان میتواند با طراحی درست این بستر کاهش یابد (مرتضوی، 1380). از طرفی طراحی و معماری در مراکز بیمارپذیر (کلینیکها، درمانگاهها و غیره) به‌عنوان یک ضرورت در روند درمان مطرح میشود که میتوان با بهرهگیری از معماری داخلی فضاهای درمانی و توجه به عوامل کالبدی بر اساس اصول زیبایی‌شناسی و عملکردی معماری، به خلق فضای مناسب و واجد ارزش فضایی پرداخت تا استرس و اضطراب بیماران را که ناشی از حضور در مراکز درمانی یا بیماری است، کاهش داد. عموماً فاکتورها‌یی که در برنامه‌ریزی و طراحی مراکز بیمارپذیر برای کاهش استرس بیماران و ایجاد محیطی مناسب، باید مورد ملاحظه قرار گیرند، عبارت‌اند از: نورپردازی، رنگ فضا، تسهیلات آسایش و ایمنی بیمار، حذف یا کاهش آلودگی صوتی، رطوبت و تهویه، طراحی پنجرهها‌ی مناسب، به‌کاربردن گیاهان طبیعی و مصنوعی، آتریوم و استفاده از آثار هنری در محیط داخلی (حواس‌پرتی مثبت) (همان).
معماران نقش اصلی را در طراحی فضاهای درمانی بر عهده دارند و با طراحی صحیح و متناسب با نیازهای جسمی و روحی بیماران میتوانند سطح درمان را در جامعه ارتقاء بخشند. در این قسمت، مؤلفههای وابسته بین کاهش اضطراب و فعالیت معماران مد نظر است که در جدول 2، به‌صورت مختصر ارائه شده است. باید به این نکته نیز توجه داشت که طراحی مراکز درمانی به‌عنوان یک ضرورت در روند درمان و با بهرهگیری از استانداردهای معماری فضاهای درمانی، توجه به عوامل کالبدی و بر اساس اصول زیبایی‌شناسی و عملکردی، به خلق فضای مناسب و واجد ارزش فضایی بپردازد تا اضطراب بیماران را که ناشی از حضور در مراکز درمانی یا بیماری است، کاهش دهد. سه مؤلفه: عوامل انسانی، عوامل طبیعی و عوامل محیطی، در این مورد قابل تقسیم‌بندی است. از دیدگاه نظریه‌پردازان (جدول 1)، عوامل انسانی که شامل زیر مؤلفههای قلمرو و رفتار میشود، تأثیر به‌سزایی در کاهش اضطراب دارند. عوامل طبیعی در این دسته‌بندی شامل: گل و گیاه و سروصدا میشود (رجوع به ردیف عوامل طبیعی جدول شماره 1). این مؤلفه نیز از دیدگاه برخی از نظریه‌پردازان به‌خصوص برای کودکان تأثیرگذار است. مؤلفه سوم، عوامل محیطی است که خود شامل زیر مؤلفه‌هایی ازجمله: نور، رنگ، محیط و مبلمان میشود و در بین سایر مؤلفههای تأثیرگذار، به‌خصوص در بحث معماری داخلی دارای اهمیت بیشتری است.
آنچه به‌عنوان نتیجهگیری از مباحث مطرح‌شده از نظریه‌پردازان در باب مؤلفههای کاهش اضطراب در این بخش، قابل طرح است، در نمودار 1، به‌ترتیب سبب بروز آرامش میشود.
نمودار 1. مراحل ترتیب بروز آرامش (رحیملو و همکاران، 1397)
2-4- معرفی نمونه موردیهای مورد بررسی
2-4-1-کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر
سه فضا شامل: اتاق درمان، سالن انتظار و تزئینات را میتوان در کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر مورد واکاوی قرار داد. اتاق انتظار که بیماران ممکن است در آن، زمان نسبتاً طولانیتری را سپری کنند، با قفسهای بزرگ به رنگ فیروزهای که پر از مجسمهها و نماد‌ها‌ی نرم بوده و عمدتاً اسطورههای ایرانی را نشان میدهند، طراحی شده است. نگارگری و مینیاتورها و سرامیکهای ایرانی بر دیوارها‌یی با رنگ سفید قرار گرفتهاند؛ علاوه بر پرداختن و توجه به رنگ، جزئیات تزئینی نیز در این کلینیک به‌خوبی رعایت شده است. چراغ مدل «کنسرت» طراحی‌‌شده توسط یورن اوتزن به‌عنوان نقطه عطف، بر روی میز پذیرش نصب شده که جلوه ویژهای به سالن انتظار بخشیده است. اتاق درمان نیز با استفاده از رنک کرم طراحی شده است (مقدم، 1399). شکل 1، حاوی تصاویری از این کلینیک است.
| ||
|
|
|
شکل 1. کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر (منبع: سایت (archline.ir
2-4-2- کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت
اين پروژه اساساً از ابتدا با افق ديد پژوهش‌محور همراه بوده است. پژوهشي در باب چگونگی فرارفتن از يک بنای معماری صرف و تبديل آن به يک اثر تجسمي همچون يک مجسمه در طراحی فضای داخلی؛ به اين معنا که علاوه بر کارکردی که براي کاربری فضا در نظر گرفته میشود، موقعيت موجود را ناديده بگيرد و از فضای معماری به قابليتی گيرا، گذار کند که گويی کاربر به درون مجسمهها فراخوانده شود و مرز ميان سوژه مشاهده‌گر و ابژه مشاهده‌شونده برداشته شود، بهگونهای که کاربر به بخشي از بنا بدل شود و در هر آن، سوژه به ابژه تغيير کند و بالعکس. این بنا با تلفيق فضاها و رويدادها با در نظر گرفتن سلسله‌مراتب و اولويت دادن به کاربری، به‌دنبال تلطيف فضای کلينيک و القاء حس آرامش و کاهش استرس‌ها‌ی موجود در فضاهای درمانی برای مراجعان و کارکنان کلينيک است (شکل 2). برای عملی کردن چنين نگاهی، بهرهگیری از خطوط افقی در ترکيب‌بندی فضا انجام شده است (علاوه بر اينکه خطوط، پايه‌ا‌ی‌ترين راه برای اتصال است). خطوط افقی نیز حس آرامش را منتقل میکنند و فضاهای کوچک را بزرگ‌تر و وسيع‌تر جلوه میدهند. هماهنگی در رنگ، يعنی آفرينش يک ترکيب رنگی منظم، سازگار و دل‌نشین با استفاده درست و به‌جا از تفاوت‌ها‌ی رنگ نیز یکی دیگر از مؤلفههای رعایت‌شده در طراحی این پروژه است؛ به‌عبارتی ديگر، هماهنگی بايد دارای چهار خصوصيت باشد: دل‌نشینی، سازگاری با موضوع، وحدت و تنوع. انتخاب رنگ سفيد هم به‌عنوان تنها رنگ موجود در فضا، با کارکردي دوگانه در راستای سفيد در همان بدو ورود، فضای درمانی را به بيمار منتقل میکند؛ از طرفی به‌دليل ويژگی‌ها‌ی ذاتي رنگ سفيد مبني بر آرامش‌زا بودن آن، به مراجعان آرامش را القاء میکند؛ به‌ويژه کودکان که يکي از دو مطب، مختص آن‌هاست. علاوه بر آن، رنگ سفيد تکانه‌ها‌ی احساسي و نااميدي را تسکين میدهد و کمک میکند تا احساسات و افکار بيماران را تلطيف سازد. رنگ سفيد با ترکيب رنگهای ديگر به‌خصوص رنگهای گرم، حس فوق‌العاده‌ا‌ی میدهد. چنانکه هارموني پوشش مراجعان با زمينه سفيد، در خدمت کارکرد بيشتر ايده ابتدايی طراحي نيز عمل میکند؛ علاوه بر اينکه آزادي بی‌حد و اندازه‌ا‌ی به مخاطب میدهد (موسسه فرهنگی هنری معماری، 1398). شکل 2، تصاویری از این پروژه را نشان میدهد.
|
|
|
شکل 2. کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت (منبع: یزدانی و زارع، 2019)
2-4-3- کلینیک دندانپزشکی داستان
فضاسازی در این پروژه با در نظر گرفتن دو عامل اصلی که نیازهای مخاطبان و مفهوم هنری دندانپزشکی بود، انجام گرفته است. طراحان در ایدههای اولیه طراحی تلاش کردند تا در جهت تحقق هدف اصلی، با باز‌آفرینی حال‌وهوای معماری ایرانی، معماری سنت و مدرنیته را با هم تلفیق کنند؛ همچنین طراحان از یک الگوی قابل گسترش و انعطاف‌پذیر برای حفظ یکپارچگی، بهرهگیری از انرژی نهفته در رنگ سبز آبی و علاوه بر این، ترکیب ایدههای طراحی و تخصصی دندان‌پزشکان استفاده کرده‌اند.
|
|
|
شکل 3. کلینیک دندانپزشکی داستان (منبع: سایت(archline.ir
استفاده از مدول مربع که نماد سکون، آرامش، ایستایی، نماد پایداری و استحکام است و از طرفی خطوط منحنی که حس آرامش را به دنبال دارد و استفاده از رنگ سبز که آرامش‌دهنده در محیطهای درمانی است، به‌عنوان مؤلفههای اصلی در طراحی این کلینیک مد نظر قرار گرفته است. برای اینکه فضا بهتر درک شود، حرکتی پویا از مرکز مجموعه با ایجاد نوری یکپارچه در منطقه پذیرش آغاز شده و به‌طرف نور طبیعی مستقیم (سالن درمان) و تلفیق نور طبیعی غیر‌مستقیم و نور مصنوعی (سالن انتظار) امتداد مییابد. در این تقسیم‌بندی سیالیت خیالی، فضاها را توسط مدول، یکپارچه ساخته و به همدیگر گره می‌زند (مقدم،1398 ). شکل 3، تصاویری از این پروژه را نشان میدهد.
2-4-4- کلینیک دندانپزشکی رویش
در این نمونه شاهد آن هستیم که بافت آجرها، کیفیت‌ها‌ی حسی و بصری خاصی را برای افراد ایجاد میکند و با برانگیختن حس قرار گرفتن در فضای آشنای قدیمی، تجربه حضور در فضای درمانی مضطرب را با تمهیداتی ازجمله: پوشش آجر کف با رزین و اپوکسی بهبود می‌بخشد. طبق سناریوی این کلینیک، هر اتاق در دل فضایی آجری به‌شکل جعبه‌ها‌ی سفیدرنگ قرار می‌گرفت که نمایان‌گر قسمت‌ها‌ی چسبیده با ظاهر مدرن و دارای گوشههای نرم و گرد در داخل و خارج است. بسته به کارکرد فضا و جعبه مربوطه، میزان گرد بودن متغیر است؛ به‌طوری‌که فضاهای غیرکاربردی مطب پزشکی مانند پذیرش و اتاق انتظار، بیشترین میزان گردی و فضاهای کاربردی مانند جراحی، کمترین گردی را تجربه میکنند. استفاده از فرمهای منحنی در کنار فضاهای گوشه تیز معمول، ضمن جذابیت بصری برای مخاطب، تأثیر روانی مثبتی بر روی آن‌ها میگذارند. طبق نتایج تحقیقات، این فرم‌ها حس تعادل و آرامش بیشتری را به افراد منتقل میکنند و میتوانند در کاهش سطح استرس مراجعان در فضاها‌یی با کاربرد درمانی مؤثر باشند. این مجموعه دارای خوانایی خوبی از مجموعه است. بی‌توجهی به این موضوع ممکن است بیمار را سردرگم کند و به شرایط استرس‌زا برای او تبدیل شود یا از سوی دیگر با القاء حس احترام به کارکنان و مراجعان، کارایی و رضایت آن‌ها را افزایش دهد. در طراحی پلان این پروژه، میز پذیرایی درست در مقابل در ورودی قرار می‌گیرد تا مراجعان بتوانند به‌راحتی آن را در ورودی ببینند و مسیر خود را پیدا کنند. محل انتظار نیز در نزدیکی این قسمت و در تعامل با آن قرار دارد. قسمت درمان در فضایی کاملاً مجزا از پذیرایی و انتظار قرار می‌گیرد تا دید مراجعان به حداقل برسد و درعین‌حال، دارای نور طبیعی و سایر مزایا باشد و درنهایت، قسمت خدمات در فضای بین این دو عملکرد اصلی قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که ضمن جداسازی کامل آن‌ها از یکدیگر، به‌سادگی در خدمت فضای پزشکی باشد. ادغام مواد با اصالت مانند آجر در کنار سطوح سفید و ساده خود باعث کاهش استرس شده است. شکل 4، تصاویری از این پروژه را نشان میدهد.
|
|
شکل 4. کلینیک دندانپزشکی رویش (منبع: آزادگان، 2021).
2-4-5-کلینیک دندانپزشکی بلیس تایلند
در این پروژه، از صندلی‌ها‌یی سفید و قابل جابه‌جایی و چندعملکردی استفاده شده است که طراحان آن را دندان نامیده‌اند. تفکیک اتاق‌ها‌ی این بخش تنها به‌وسیله پرده‌ای سفیدرنگ که علاوه بر ایجاد احساس راحتی برای بیمار، به‌سادگی جدا شده و قابل‌شست‌وشو است و با توجه به ملاحظات درمانی، ایده مناسبی محسوب میشود. استفاده از دو رنگ سفید و نارنجی برای نورپردازی، همنشینی خوبی ایجاد کرده است؛ زیرا رنگ سفید، ماهیتی کاملاً خنثی و آرامش‌بخش دارد و رنگ نارنجی به‌عنوان رنگ تعادل‌بخش در کنار آن قرار گرفته است (طراحی کلینیک دندانپزششکی، 1398). شکل 5، تصاویری از این کلینیک را نشان میدهد.
|
|
شکل 5. کلینیک دندانپزشکی بلیس (منبع: سایت (boomarchi.ir
3- روش‌شناسی
روش این پژوهش مقایسه‌ای- تطبیقی و جمعآوری دادهها‌ی این پژوهش به کمک مطالعات کتابخانهای و استناد به مقالات، پایان‌نامه‌ها و پایگاهها‌ی اینترنتی معتبر بوده است. در این پژوهش به بررسی عوامل کاهش‌دهنده اضطراب در طراحی داخلی کلینیکهای دندانپزشکی پرداخته شده است. در ابتدا به بررسی مفهوم اضطراب و دیدگاه‌های نظریه‌پردازان مختلف پیرامون مؤلفههای کاهش اضطراب پرداخته شده است. سپس با توجه به این مؤلفهها به بررسی پنج نمونه موردی که از کلینیکهای دندانپزشکی با فضای کوچک، با هدف کلی القای حس آرامش و در ده سال اخیر طراحی شده‌اند، انتخاب گردیده و شامل چهار کلینیک دندانپزشکی داخلی و یک کلینیک دندانپزشکی خارجی بوده است، پرداخته شده تا هدف پژوهش محقق گردد. در بررسی نمونههای موردی، بر حسب تعداد مؤلفههای بررسی شده، برای هر مؤلفه یک امتیاز در نظر گرفته شده و نسبت به تعداد کل آن‌ها، میزان توجه به مؤلفههای مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی نمونههای مورد بررسی امتیازدهی شده و نتایج آن‌ها در قالب نمودارها و جداول عنوان گردیده است. در انتها با توجه به نتایج به‌دست آمده، مؤثرترین مؤلفهها بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی در قالب نمودار نشان داده شده است.
شکل 6. مراحل و روند انجام پژوهش (منبع: نگارندگان)
4-یافته‌ها
در جدول شماره 2، مؤلفه محیطی، طبیعی و انسانی به‌عنوان مؤلفههای تأثیرگذار در کاهش اضطراب کاربران در کلینیکهای موردبررسی، تحلیل شده است.
جدول 3. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار در کاهش اضطراب در کلینیکهای موردبررسی (منبع: نگارندگان بر اساس رحیملو و همکاران،1397؛ طبیب‌زاده، 1397)
معرفی نمونه موردی موردبررسی | مؤلفه محیطی | مؤلفه طبیعی | مؤلفه انسانی | |||||||||||
رنگ
| مبلمان | نور | تهویه | مصالح | ابعاد فضا | شکل | فرم | گل و گیاه | سرو صدا | قلمرو | رفتار | |||
سبک مبلمان | رنگ مبلمان | تهویه طبیعی | تأسیسات | |||||||||||
کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر | فیروزهای (از طیفها‌ی رنگ آبی، باعث افزایش اعتمادبهنفس و خود‌باوری در فرد و بروز احساس آرامش) رنگ سفيد (القای حس پاکیزگی و ایجاد اطمینان و اعتماد در فضای داخلی) رنگ کرم (روشن و شاد کردن فضا و القای حس نو و پاکیزه بودن) | سنتی و مدرن | فیروزهای - سفید | نور طبیعی و نور مصنوعی
| استفاده از شیشه‌های دوجداره | استفاده از گرمایشی و سرمایشی مناسب | سرامیکهای ایرانی و استفاده از نگارگری و مینیاتورهای ایرانی | چیدمان مناسب مبلمان و تقسیم‌بندی فضایی مناسب | هندسی (مستطیل و مربع) | فرم افقی و عمودی | - | کنترل سروصدا با استفاده از موزیک ملایم | طراحی ورودی مناسب- دسترسی و خوانایی مناسب ایجاد یکپارچگی بین فضاهای داخلی و خارجی | استفاده از آثار هنری در محیط داخلی برای ایجاد حواس‌پرتی مثبت و ایجاد مکانی فرح‌بخش |
کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت | رنگ سفيد، القاء حس آزادي بی‌حدواندازه به مخاطب
| مدرن | سبزآبی | نور طبیعی و نور مصنوعی | استفاده از شیشه‌های دوجداره | استفاده از گرمایشی و سرمایشی مناسب | استفاده از متریال‌های ساده و کم‌هزینه | بزرگ‌تر نشان دادن فضای محدود با استفاده از خطوط افقی | هندسی (مستطیل، مربع با کنج‌های منحنی و دایره) | خطوط افقی در ترکيب‌بندی | استفاده از گیاهان مصنوعی در فضای پذیرش کلینیک | کنترل سروصدا و ایجاد حس آرامش | طراحی فضا با استفاده از خطوط افقی برای بزرگ‌تر نشان دادن فضا | ایجاد فضایی یکپارچه و منسجم در فضای داخلی کلینیک جهت القای حس آرامش به مخاطب و تبدیل کاربر به بخشی جدانشدنی از فضا |
کلینیک دندانپزشکی داستان | رنگ سبز-آبی (به‌عنوان یکی از مشتقات رنگ سبز، باعث آرام کردن عضلات بدن و کاهش میزان آلرژی، استرس و اضطراب)، رنگ سفید (القاء حس آرامش و پاکیزگی) | سنتی و مدرن | سبز | نور طبیعی و نور مصنوعی | استفاده از شیشه‌های دوجداره- استفاده از بازشو به سمت حیاط در محیط درمانی | استفاده از گرمایشی و سرمایشی مناسب | استفاده از متریال فایبرگلاس جهت ایجاد فضایی یکدست | چیدمان مناسب مبلمان و تقسیم‌بندی فضایی مناسب جهت ادراک بهتر خدمات گیرنده | هندسی (مستطیل، مربع و دایره) | خطوط منحنی، استفاده از مدول مربع | استفاده از آتریوم -بکار بردن گیاهان طبیعی و مصنوعی در کلینیک طراحی فضای سبز در فضای خارجی | کنترل سروصدا با استفاده از موزیک ملایم- طراحی فضای سبز در فضای باز خارج | ایجاد حرکتی پویا در کل مجموعه از قسمت ورودی به سمت سالن درمان و انتظار برای درک بهتر فضا | ایجاد حس سکون و آرامش در فضا با استفاده از مدول فرم و رنگ |
کلینیک دندانپزشکی رویش | سفید (القاء حس تمیزی، تازگی و فضای باز)
| مدرن | سفید | نور طبیعی و نور مصنوعی | استفاده از شیشه‌های دوجداره- استفاده از بازشو به سمت حیاط در فضای انتظار | استفاده از گرمایشی و سرمایشی مناسب | استفاده از آجر جهت افزایش کیفیت حسی و بصری | چیدمان مناسب مبلمان و تقسیم‌بندی فضایی مناسب | هندسی (مستطیل، مربع) | استفاده از فرمهای منحنی در کنار فضاهای گوشه تیز معمول- گوشههای نرم و گرد در داخل و خارج | استفاده از گیاهان طبیعی در فضای انتظار کلینیک | کنترل سروصدا با استفاده از موزیک ملایم | طراحی ورودی مناسب-خوانایی کل مجموعه و دسترسی مناسب به فضاهای داخلی | ایجاد حس تعادل و آرامش نسبت به فضا با استفاده از تأثیر روانی مثبت فرمهای منحنی |
کلینیک دندانپزشکی بلیس | سفید (القاء حس تمیزی، تازگی و فضای باز) نارنجی (برای ایجاد تمرکز بر روی بخشهای مهم فضا) | مدرن - مینیمال | سفید | نور طبیعی و نور مصنوعی | استفاده از شیشه‌های دوجداره | استفاده از گرمایشی و سرمایشی مناسب | استفاده از مصالح سبک در طراحی مبلمان و پرده‌های پارچه‌ای جهت تفکیک فضاهای درمانی | چیدمان باز محدوده درمان و قابل‌تغییر با حالت مختلف فضا | هندسی (مستطیل، مربع) | استفاده از فرم مکعب مربع در طراحی مبلمان به‌عنوان شخصیت اصلی کلینیک | استفاده از آتریوم، به‌کار بردن گیاهان طبیعی و مصنوعی در کلینیک | کنترل سروصدا با استفاده از موزیک ملایم | طراحی فضای داخل با امکان تغییر و جابجایی کارکرد فضاهای مختلف | ایجاد حس آرامش و گرما در فضا و احساسی طبیعی و راحت جهت مراجعه به کلینیک- حفظ حریم خصوصی در سالن انتظار |
توجه به توضیحات ارائه‌شده، مؤلفههای طبیعی، محیطی و انسانی در پروژه‌های ذکرشده بر اساس نظر نگارندگان از عدد یک تا ده، نمره‌گذاری شده‌اند.
نمودار شماره 2، میزان توجه به مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر را نشان میدهد. در این کلینیک به عوامل انسانی مثل قلمرو و رفتار در طراحی داخلی مجموعه، توجه زیادی شده است؛ بهگونهای که با قرار دادن تابلوهایی از مینیاتور و سرامیکهای ایرانی، قفسهای بزرگ با مجسمهها و نمادهایی از اسطورههای ایرانی، فضای داخلی کلینیک به فضایی دل‌پذیر و فرح‌بخش تبدیل شده است و میتوان امتیاز 8 از 10 را به آن تخصیص داد. همچنین توجه به عوامل محیطی ازجمله: رنگ و مبلمان به‌خوبی انجام شده است. استفاده از رنگهای گرم در اتاق درمان، آن را به فضایی دل‌نشین تبدیل کرده است. انتخاب رنگ فیروزهای یا سبز-آبی در طراحی عناصر فضا، جهت ایجاد حس آرامش و کاهش اضطراب، انجام شده است، بنابراین در این بخش امتیاز 9 از 10 را خواهد گرفت. در این کلینیک به عوامل طبیعی مانند گل و گیاه اهمیت چندانی داده نشده است و تنها برای کنترل سروصدا از پخش موسیقی ملایم در فضا بهره گرفته شده است بنابراین امتیاز 2 از 10 را میتوان به آن اختصاص داد.
نمودار 2. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر (منبع: نگارندگان)
نمودار شماره 3، میزان توجه به مؤلفههای طبیعی، محیطی و انسانی در کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت را نشان میدهد که در این کلینیک توجه به عوامل محیطی مانند رنگ، فرم و استفاده مناسب از متریال به‌خوبی انجام شده است؛ بهگونهای که از فرمهای افقی جهت بزرگ‌تر نشان دادن فضا استفاده شده است؛ همچنین با استفاده مناسب و به‌جا از هارمونی رنگ‌ها، حس آرامش به مراجعان القاء شده و احساس ناامیدی و افکار منفی بیماران را تسکین میدهد که امتیاز قابل‌قبول 9 از 10 را به خود اختصاص میدهد. در طراحی داخلی مجموعه نیز همه‌چیز در حد اعتدال و با تأکید بر سادگی و بی‌آلایشی است. همین موضوع باعث تلطیف فضای کلینیک شده و حس آرامش را به کارمندان و مراجعان منتقل میکند و باعث میشود در بخش عوامل انسانی نیز امتیاز 8 از 10 را کسب نماید، اما در بخش مؤلفههای طبیعی به‌جز استفاده از گیاهان مصنوعی در فضای انتظار، توجه زیادی به این مؤلفه نشده است و امتیاز 2 از 10 به آن اختصاص خواهد یافت.
نمودار 3. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت (منبع: نگارندگان)
نمودار شماره 4، میزان توجه به مؤلفههای کاهش اضطراب را در کلینیک داستان را نشان میدهد. در این کلینیک با استفاده از گیاهان طبیعی و مصنوعی در فضای داخلی و همچنین طراحی فضای سبز در چشم‌انداز رو به فضای درمانی، توجه کافی به عوامل طبیعی جهت ایجاد و حفظ آرامش بیمار انجام شده است و امتیاز 4 از 10 را کسب خواهد نمود. همچنین توجه به عوامل محیطی مانند رنگ، فرم و استفاده مناسب از متریال به‌خوبی انجام شده است که به آن امتیاز 9 از 10 تخصیص خواهد یافت. توجه به عوامل انسانی نیز کاملاً در طراحی داخلی مجموعه و با استفاده از الگویی قابل‌گسترش و انعطاف‌پذیر جهت حفظ یکپارچگی فضا و القاء حس آرامش به کاربر، قابل‌لمس است که میتوان امتیاز 8 از 10 را در این بخش به آن اختصاص داد.
نمودار 4. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیک دندانپزشکی داستان (منبع: نگارندگان)
نمودار شماره 5، میزان توجه به مؤلفههای کاهش اضطراب در کلینیک رویش را نشان میدهد. در این کلنیک، توجه به عوامل انسانی را میتوان به‌وضوح در طراحی فضای داخلی مجموعه مشاهده کرد. تعریف مناسب فضاهای دسترسی و خوانایی کامل مجموعه بهگونهای است که مراجعین در بدو ورود، به‌سادگی آن را درک کرده و دچار سردرگمی نشوند؛ همچنین با القاء حس احترام متقابل بین مراجعان و پرسنل، افزایش کارایی محقق شده است؛ که با توجه به موارد ذکر شده در این بخش امتیاز 6 از 10 را کسب خواهد نمود. در این کلینیک توجه به فرم، استفاده از متریال با اصالتی چون آجر و ترکیب آن با رنگ سفید را میتوان در عوامل محیطی به‌خوبی درک کرد. در طراحی داخلی این کلنیک از گوشههای منحنی به جای گوشههای تیز استفاده شده که ضمن القاء حس تعادل و آرامش، در کاهش سطح اضطراب مراجعان بسیار مؤثر است و همین امر باعث شده در بخش عوامل محیطی نیز امتیاز 9 از 10 را کسب نماید. استفاده از گیاهان طبیعی در داخل مجموعه و فضای خارجی آن، نشان‌دهنده توجه به مؤلفههای محیطی در این اثر می‌باشد و امتیاز 6 از 10 را کسب خواهد نمود.
نمودار 5. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیک دندانپزشکی رویش (منبع: نگارندگان)
در نمودار شماره 6، تأثیر مؤلفههای مذکور در کلینیک بلیس بررسی شده است. در این کلینیک با استفاده از رنگهای پایه‌ای و گرم مانند سفید و کرم و ترکیب آن‌ها در کنار یکدیگر، فضایی گرم و با‌کیفیت و آرام ایجاد شده است. فرمهای مکعبی که در طراحی مبلمان این مجموعه به‌کار گرفته شده، به این فضا شخصیت خاصی بخشیده است و به‌همین علت امتیاز 9 از 10 را در این بخش کسب نموده است. همچنین استفاده از گیاهان در فضای داخلی و خارجی بنا، نشان‌‌گر توجه به عوامل طبیعی در طراحی این مجموعه است که امتیاز 4 از 10 را به آن تخصیص میدهد.
نمودار 6. بررسی مؤلفههای تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در کلینیک دندانپزشکی بلیس (منبع: نگارندگان)
با توجه به تحلیلهای انجام شده بر روی نمونهها، مشخص شد که طراحان داخلی این کلینیکها، بر عوامل محیطی بیش از سایر عوامل توجه ویژهای داشتهاند؛ بهگونهای که در هر 5 نمونه‌ی مورد بررسی، عناصری چون: نور، مبلمان، رنگ و استفاده از فرمهای مناسب در فضا به‌خوبی مورد توجه طراحان بوده‌اند. این میزان توجه به مولفه‌های مؤثر بر کاهش اضطراب در عوامل انسانی کمتر شده و در بخش عوامل طبیعی به کمترین میزان می‌رسد. ذکر این نکته نیز لازم است که همگی این مؤلفهها در جهت کاهش اضطراب بیماران به‌کار گمارده شده است. در جدول شماره 3، با توجه به بررسی مؤلفهها و زیرمؤلفه‌های مؤثر بر کاهش اضطراب که در جدول شماره 2 مورد بررسی قرار گرفتند، فراوانی هر یک از مؤلفهها و زیرمؤلفه‌ها بر اساس تحلیلهای صورت‌گرفته در کلینیکهای مورد بررسی، مشخص شده‌اند. شایان ذکر است که راهکارهای طراحی بر اساس پژوهش رحیملو و همکاران (1397) ذکر شده‌اند.
جدول 4. فراوانی هر یک از مؤلفهها و زیرمؤلفه‌های مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی (منبع: نگارندگان)
کلینیک دندانپزشکی بلیس | کلینیک دندانپزشکی رویش | کلینیک دندانپزشکی داستان | کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت | کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر |
راهکارهای طراحی | زیرمؤلفه‌ها |
مؤلفهها |
√ | √ | √ | √ | √ | -طراحی مناسب ورودی |
قلمرو | انسانی |
√ | √ | √ | √ | √ | -خوانایی و دسترسی‌ها‌ی مناسب | ||
√ | - | √ | √ | √ | -ایجاد یکپارچگی بین فضاهای داخلی و خارجی | ||
- | √ | - | √ | √ | -ایجاد حس تعلق نسبت به فضا به‌صورت ایجاد همخوانی فضا با نیاز بیمار | رفتار | |
- | - | - | - | - | -ایجاد فضاهای نیایشی | ||
√ | - | √ | - | - | -استفاده از آتریوم | گل و گیاه | طبیعی |
√ | √ | √ | √ | - | -بکار بردن گیاهان طبیعی و مصنوعی در کلینیک | ||
- | - | - | - | - | -آسمان مجازی | ||
- | - | √ | - | - | -طراحی حیاط مناسب با اقلیم | ||
- | - | - | - | √ | -کم کردن آلودگی صوتی | سروصدا | |
- | √ | √ | √ | - | -طراحی فضای سبز در فضای باز خارج | ||
- | - | - | - | - | -صداهای ناشی از طبیعت (تعامل با طبیعت) | ||
- | - | - | - | √ | -استفاده از موزیک ملایم | ||
√ | √ | √ | √ | √ | -مکان مناسب پنجره | نور
| محیطی |
√ | √ | √ | √ | √ | -جلوگیری از تابش آفتاب | ||
- | √ | √ | √ | √ | -نوع مناسب بازشو | ||
√ | - | - | - | - | -نورگیرهای سقفی | ||
√ | √ | √ | √ | √ | -استفاده از رنگهای آرام مثل بنفش، سفید و آبی | رنگ
| |
√ | √ | √ | √ | √ | - نحوه چیدمان | مبلمان
| |
√ | √ | √ | √ | √ | -جنس و نوع مبلمان | ||
√ | √ | √ | √ | √ | -تأسیسات گرمایشی یا سرمایشی مناسب | تهویه | |
√ | √ | √ | √ | √ | -شیشه‌های دو یا چند جداره | ||
- | √ | √ | - | - | -استفاده از درختان خزان پذیر در داخل یا خارج فضا | ||
√ | √ | √ | √ | √ | -عایق‌کاری در فضاهای مرطوب | مصالح | |
- | - | √ | - | √ | -استفاده از مصالح طبیعی | ||
- | √ | √ | √ | - | -استفاده از فرمهای منحنی | فرم | |
√ | √ | √ | √ | - | -پرهیز از استفاده از گوشههای تیز | ||
√ | √ | √ | √ | √ | -توجه به اندازه مناسب جهت فضاهای درمانی، انتظار و پذیرش | ابعاد فضا | |
√ | √ | √ | √ | √ | -ابعاد مناسب پنجره‌ها |
نتایج مقایسه تطبیقی نمونههای موردمطالعه که در جدول شماره 3 ارائه‌شده است، نشان میدهد که در بخش عوامل انسانی مؤلفه‌هایی همچون: طراحی ورودی، خوانایی و دسترسی در هر 5 مورد به چشم می‌خورد؛ اما موارد ایجاد یکپارچگی بین فضاها در 4 مورد و حس تعلق نسبت به فضا در 3 مورد از 5 مورد به چشم می‌خورد. در بخش عوامل محیطی رعایت ابعاد استاندارد فضا و پنجره‌ها، چیدمان مناسب مبلمان، شیشه‌های دوجداره و تأسیسات گرمایشی سرمایشی ازجمله مواردی هستند که در هر 5 نمونه کلینیکها به چشم می‌خورد. همچنین با توجه به جدول 3، استفاده از رنگهای مناسب مانند سفید، آبی و بنفش جهت آرامش و کاهش اضطراب بیماران در هر 5 مورد مشاهده می‌گردد. استفاده از فرمهای منحنی نیز در جهت القاء حس آرامش فضای داخلی در 4 مورد از 5 نمونه دیده میشود. نحوه تابش و دریافت نور در کلینیکها مناسب بوده و استفاده از نور طبیعی و مصنوعی و ترکیب آن‌ها برای رسیدن به نوری مناسب، جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب در طراحی هر 5 نمونه کلینیکها رعایت گردیده است. فرم، متریال و چیدمان مبلمان‌ها همه در جهت آسایش بیماران انتخاب و طراحی شده‌اند. بدین ترتیب میتوان گفت رعایت عوامل انسانی و محیطی در حد قابل قبولی در نمونه کلینیکهای موردبررسی صورت گرفته است اما موردی که در کلینیکها به‌خصوص در نمونههای ایرانی کمتر دیده میشود، عوامل طبیعی است. مؤلفه‌هایی مانند گیاهان طبیعی و مصنوعی در 4 مورد از 5 مورد به چشم می‌خورد اما مؤلفه فضاهای سبز یا آتریوم در داخل و خارج از کلینیکها تنها در 2 مورد از 5 مورد وجود دارد. استفاده از آسمان مجازی در هیچ‌کدام از کلینیکها دیده نشده و طراحی حیاط متناسب با اقلیم و تعامل با طبیعت است تنها در 1 مورد از 5 مورد مشاهده شده است. بااین‌وجود میتوان گفت که کمبود عوامل طبیعی در طراحی داخلی کلینیکها حس میشود.
یکی از بخشهای مهم سلامت جامعه، سلامت دهان و دندان است. توجه به فضاهای درمانی به‌خصوص کلینیکهای دندانپزشکی میتواند انگیزه حضور و توجه به سلامت دهان و دندان را بیشتر نماید. گاه حضور در مطب دندانپزشکی چنان با ترس و اضطراب همراه میشود که موجب اختلال در ارائه خدمات دندانپزشکی می‌گردد. این موضوع از یک‌سو موجب کاهش اعتمادبهنفس دندان‌پزشک شده و از سوی دیگر، پیش‌زمینه ذهنی افراد جامعه را نسبت به محیطهای درمانی دچار تغییرات منفی می‌سازد. شناخت عوامل فزاینده و کاهنده اضطراب میتواند در بهبود این وضعیت مؤثر واقع گردد. تصور غالب موجود ازکلینیک دندانپزشکی محیطی ترسناک و پر از تنش و استرس است و نتیجه این نگرش، به وجود کلینیک‌ها‌یی بدون توجه به طراحی معمارانه و صرفاً فضایی برای درمان بدون در نظر گرفتن فاکتورها‌ی طراحی برمی‌گردد. در شرایط فعلی کلینیکهای دندانپزشکی مکانی فاقد هویت معماری محسوب شده و به رفع کامل نیازهای روانی، احساسی، عاطفی و درمانی بیماران نمی‌پردازد هدف این پژوهش بررسی تأثیر طراحی بر کاهش اضطراب در کلینیکهای دندانپزشکی است. در پژوهش انجام‌شده معیارها‌ی تأثیرگذار بر کاهش اضطراب در طراحی در کلینیکهای دندانپزشکی بررسی شده است. این معیارها در سه دسته عوامل انسانی، طبیعی و محیطی دسته‌بندی شده و زیر معیارها‌ی هر یک نیز مشخص شد. سپس با انتخاب 5 کلینیک دندانپزشکی در کشور و خارج از کشور به‌عنوان نمونههای موردی تأثیر هر یک از این معیارها در آن‌ها بررسی شده است. یافته‌ها نشان میدهد که سه عامل اثرگذار در کاهش اضطراب شامل: عوامل انسانی (رفتار، قلمرو)، عوامل محیطی (نور، رنگ، مبلمان، فرم، تهویه، مصالح و ابعاد) و عوامل طبیعی (گل و گیاه، سروصدا) بوده که طبق جداول 3 و 4 میزان مؤلفهها در عوامل محیطی مانند نور، رنگ، فرم و مبلمان نسبت به عوامل انسانی همچون طراحی مناسب ورودی، خوانایی و دسترسی و ایجاد یکپارچگی بین فضای داخلی و خارجی، دارای تأثیر بیشتری بوده است. این امر در راستای نتایج تحقیقات نظری و بایزیدی (1397) و طلبه (1397) که در پیشینه پژوهش به آن اشاره شد، قرار می‌گیرد. این اثرگذاری در عوامل طبیعی همچون کنترل سروصدا با استفاده از موسیقی برخلاف یافته‌های پژوهش ملکی و همکاران (1389)، به میزان کمتری می‌رسد و درنهایت در مؤلفه‌هایی مانند وجود آتریم و فضای سبز و طراحی حیاط متناسب با اقلیم به کمترین حد خود نسبت به سایر عوامل می‌رسد. از این رو با توجه به مطالعات موجود و بررسی‌‌های صورت گرفته از نمونه موردیهای موجود، اثرگذارترین مؤلفهها بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی در نمودار زیر، نشان داده شده است.
در پایان جهت پژوهش‌های آتی پیشنهاد میشود که با توجه به اهمیت کاهش اضطراب در سهولت فعالیت‌های درمانی دهان و دندان، طراحان در طرح‌های خود خصوصاً در طراحی داخلی کلینیکهای دندانپزشکی، از عوامل مؤثر بر طراحی این مراکز در جهت کاهش اضطراب بهره گیرند.
نمودار 7. مؤلفهها و ریز مؤلفههای مؤثر بر کاهش اضطراب در طراحی کلینیکهای دندانپزشکی (منبع: نگارندگان).
6- منابع
1- آزادگان، بهروز(2021). کلینیک دندانپزشکی رویش. بازیابی شده در 22 دسامبر 2021، از طراحی کلینیک دندانپزشکی رویش - رسانه واقعیت در معماری. برگرفته از سایت https://roag.ir/p/rouyesh-dental-clinic/
2- آقاتهرانی، مرتضی(1385). اهمال‌کاری بررسی علل و راهکارهای درمان. قم: نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
3- امامقلی، عقیل. (1397). تأثیر معماری بر سلامت، ایده‌ای برای معماری درمانی. فصلنامه علوم رفتاری، 6(20)، 23-37.
4- بلکبرن، ایوی ماری؛ و دیویدسون، کیت ام(1374). شناخت درمانی افسردگی و اضطراب. ترجمه حسن توزنده جانی. مشهد: آستان قدس رضوی.
5- تقیپور، ملیحه؛ عظمتی، سعید و مهاجر، الهه(1401). بررسی مؤلفههای مؤثر بر فضاهای مجتمع‌های مسکونی مبتنی بر ارتقا سلامت عمومی ساکنین مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی گلستان و زنبق در شیراز. فصلنامه پژوهش‌های نوین معماری، 2(1)، 27-46. dor:20.1001.1.28209818.1401.2.1.2.7
6- تمیزی، منوچهر؛ و فخرآوری، نیلوفر(1395). بررسی فضای بیمارستان از منظر روانشناسی محیط و درک فضا، چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی، تهران، ایران.
7- حسن‌پور، کسری؛ باقری، ملیحه؛ و الماسی، عادل(1390). نقش معماری مراکز درمانی در ارتقاء ایمنی و سلامت محیط بیمارستان برای بیماران. اولین همایش ملی بهداشت، ایمنی و محیط زیست.
8- درگاهی، حسین؛ سراجی نسل، جبرائیل؛ صدر، س. جلیل؛ و صدری، گلسا(1388). آرگونومی در دندانپزشکی. مجله دندانپزشکی (دانشگاه علوم پزشکی تهران)، 22(4)، 199-207.
9- رحیملو، ساناز؛ و هدفی، فرزانه(1397). بررسی مؤلفههای اثرگذار در معماری داخلی فضاهای درمانی با تأکید بر آرامش کودکان در کلینیکهای دندانپزشکی. مطالعات محیطی هفت حصار، 7(25)، 63-80.
10- صدوقی، فرحناز؛ احمدی، مریم؛ مقدسی، حمید؛ و شیخ طاهری، عباس(1390). سیستم اطلاعات ایمنی بیمار: اهداف، ساختار
و وظایف. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، 21(85)، 174-188.
11- طراحی کلینیک دندانپزشکی (dental bliss) در تایلند(1398). بازیابی شده در 20 اسفند 1398، از طراحی داخلی کلینیک دندانپزشکی در تایلند. برگرفته از سایت https://boomarchi.ir/
12- طلبه، عبدالستار(1397). راهبردهای طراحی کلینیکهای دندانپزشکی با رویکرد ارتقا سلامت روان در فرایند درمان کنفرانس عمران، معماری، شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز، ایران.
13- فرهادی نسب، عبداله؛ شکفتهراد، علی؛ و کاشانی، خسرو(1387). بررسي وجود اضطراب و علل آن در بيماران مراجعه‌کننده به مطب‌هاي دندانپزشکی عمومي شهر همدان در سال 1384. مجله دندانپزشكي (دانشگاه علوم پزشكي تهران)، 1(21)، 36-40.
14- قاسمپور، مریم؛ و حدادی، اعظم(1384). بررسي ميزان ترس و اضطراب از دندانپزشكي در دانشجويان پزشكي و دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشكي بابل. مجله دندانپزشکی جامعه اسلامي دندان‌پزشكان، 17(3)، 9-14.
15- کنرلی، هلن(1382). اختلالات اضطرابی (آموزش و کنترل و درمان). ترجمه سیروس مبینی. تهران: انتشارات رشد.
16- گودوین، دانلد(1396). فوبی. ترجمه نصرتالله پورافکاری. تهران: انتشارات رشد.
17- مرتضوی، شهرناز(1380). روانشناسی محیط و کاربرد آن. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
18- مطلبی، قاسم؛ و وجدانزاده، لادن(1394). تأثیر محيط کالبدي فضاهاي درماني بر کاهش استرس بيماران (بررسي نمونه موردي مطب دندان‌پزشکي). نشریه معماری و شهرسازی، 20(2)، 35-46.
19- معماری معاصر ایران. (1401). کلینیک دندانپزشکی رویش. بازیابی شده در 17 اردیبهشت 1401. برگرفته از سایت https://www.caoi.ir/fa/projects/item/1702
20- مقدم، مینا(1398). کلینیک دندانپزشکی داستان در شیراز، آتلیه معماری روایت. بازیابی شده در 7 بهمن 1398، از طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست - خط معمار. برگرفته از سایت https://archline.ir/
21- مقدم، مینا(1399). طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست. بازیابی شده در 18 اسفند 1399، از طراحی دکور کلینیک دندانپزشکی دکتر پاکشیر، آتلیه معماری کانتکست - خط معمار. برگرفته از https://archline.ir/
22- ملکی، زیبا؛ عشایری، حسن؛ جعفری، سیده زهرا؛ علوی، کاوه؛ و عظیمی، سمیه(1389). بررسی اثر موسیقی در کاهش اضطراب معالجات اندودانتیکس دندانپزشکی. مجله دانشکده علوم پزشکی شهید بهشتی، 28(3)، 165-171.
23- مؤسسه فرهنگی هنری معماری. (1398). کتاب سال معماری معاصر ایران (1395-1397). تهران: نشر هنر معماری قرن.
24- نظری، پریسا؛ و بایزیدی، قادر(1397). تأثیر روانشناسی محیط بر طراحی مراکز دندانپزشکی. مطالعات عمران شهری، 2(5)، 149-162.
25- ودیعتی صابری، بردیا؛ نشاندار اصلی، حمید؛ شریفیان، حمیدرضا(1397). اضطراب دندانپزشکی و عوامل مرتبط با آن در مراجعین به دانشکده علوم و خدمات دندانپزشکی. مجله دانشگاه علوم پزشکی گیلان، 29(106)، 9-16.
26- یزدانی، ابوالفضل؛ و زارع، سیدعلی(2019). کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت. بازیابی شده در 23 نوامبر 2019، از کلینیک دندانپزشکی آلتیمیت. برگرفته از سایت https://aoapedia.ir/
27- Barker, R. G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying the Environment of Human Behavior. Stanford, CA: Stanford University Press. Current Urban Studies, 3(4), 368-384.
28- Del Nord, R. (2006). Environmental Stress Prevention in Children’s Hospital Design, Motta Architettura Srl, Milan.
29- Dilani, A. (2001). Psychosocially supportive design. Scandinavian HealthCare Design World Hospitals and Health Services, 37(1), 20-4.
30- Gelder, M. G., Lopez, I., & Andreason, N. (2000). New Oxford Textbook of Psychiatry. 4th ed. Oxford: Oxford;2000,P1139-1225.
31- Jack D.Peterson., Leo C.Ward., Mitchel Bobrick. (1978). Light and Lighting in the Dental Office . Dental Clinics of North America, 22(3), 431-451. doi:10.1016/S0011-8532(22)00972-7
32- Kellman, N. (1987). Considering children's special needs in the layout and scale of pediatrics hospitals. Children's Environments Quarterly, 3-5.
33- Kohn, L. T., Corrigan, J. M., & Donaldson, M. S. (2000). To err is human: Building a safer health system. Institute of Medicine, Committee on Quality of Health Care in America.
34- Whitehouse, S., Varni, J. W., Seid, M., Cooper-Marcus, C., Ensberg, M. J., Jacobs, J. R., & Mehlenbeck, R. S. (2001). Evaluating a children's hospital garden environment: Utilization and consumer satisfaction. Journal of environmental psychology, 21(3), 301-314. doi:10.1006/jevp.2001.0224
Evaluation of effective criteria on reducing anxiety in the design of dental clinics
Bita Samanipour1, Maryam Dastgheibparsa*2, Kimia Sadat Tabibzadeh3
1-Department of Art & Architecture, Apadana Institue of Higher Education, Shiraz, Iran.
2- Department of Art & Architecture, Apadana Institue of Higher Education, Shiraz, Iran.
m.dastgheibparsa@apadana.ac.ir
3- Department of Art & Architecture, Apadana Institue of Higher Education, Shiraz, Iran.
Abstract
Attending the dental office and being on the unit for examination is not so easy and relaxing. One of the problems that causes people not to go to the dentist on time is fear and anxiety. this research was conducted with the aimed of evaluating the effective criteria for reducing anxiety in design of dental clinics. Therefore, a comparative - comparative method was used to conduct the research and the required information was also collected using library and document methods in order to identify and categorize the factors affecting anxiety reduction in dental clinics and after that, according to these components, a few samples of dental clinics were examined and analyzed in the forms of tables and graphs in the article, and the components of each case sample were studied and investigated separately to achieve the purpose of the research. The results of the data show that environmental factors such as light, color, form and furniture have a greater effect than human factors such as the appropriate design of the entrance, legibility and access and creating integration between the interior and exterior spaces, on reducing anxiety in the design of dental clinics. The amount of this effect in natural factors such as the presence of atrium and green apace, yard design according to the climate, noise control with light music and interaction with nature reaches its lowest level compared to other factors.
Keywords: Anxiety, Design of dental clinic, Environmental factors, Natural factors, Human factors.
[1] . Roger Barker.