بررسی تاثیر مولفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
محورهای موضوعی :
نازنین یارمحمدیان
1
,
سعید عظمتی
2
,
سارا طاهرسیما
3
*
1 - دانشجوي كارشناسي ارشد، گروه معماري، دانشكده هنر معماري، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه معماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: ادراکات محیطی , فضاهای آموزشی , ارتقای یادگیری, دانشآموزان,
چکیده مقاله :
هر کودک در مدرسه بخش مهمی از عمر خود را می‌گذراند که هدف از این حضور در مدارس آموختن و پرورش توانایی و مهارت کودک و رفتارهای فردی و اجتماعی است. طراحی نامناسب محیط مدرسه سبب نارضایتی ، خستگی و کاهش یادگیری آن‌ها می‌شود. اهمیت به ويژگي هاي روحي دانشآموزان و الگوهاي رفتاری آن‌ها در طراحي محيط هاي آموزشي و مدارس ، مي‌تواند به يادگيري آنان و شكوفايي استعدادهای آن‌ها كمك كند. درنتیجه، طراحي مدرسه و فضای آموزشی با توجه به نيازهاي ويژه كودكان، از اهميتي ويژه برخوردار است. آنچه كه اين مقاله به آن پرداخته جنبه هاي متفاوت تاثير فضاي آموزشي و مولفههای ادراکات محیطی اين فضاها بر يادگيري كودكان با رويكرد ارتقای یادگیری دانشآموزان می‌باشد. پژوهش حاضر، به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام تحقیق، تحقیق پیمایشی- تحلیلی می‌باشد. پژوهشگر به منظور سنجش ديدگاه دانشآموزان ، با مطالعه و دسته‌بندی پژوهش های پیشین به تدوين جدول هدف- محتوا پرداخته است و با توجه به اين جدول پرسشنامه‌ای طراحي کرده است، و همچنین از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است.برای بررسی روایی سازه 40 پرسشنامه بین متخصصان توزیع گردید و از تحلیل عاملی تأییدی و نرم‌افزار SPSS به‌منظور بررسی روایی سازه استفاده شده است. نتيجه حاصل از این پژوهش بيان مي‌كند كه مولفه‌هایی برگرفته از ادراک محیطی، نظیر: تنوع چیدمان مبلمان و مبلمان انعطاف‌پذیر و متحرک، فضاهایی با امکان تعاملات مشارکتی، ترکیب متناسب رنگ در فضا، ورودی و مسیرهای خوانا و دعوت کننده، زمین شن‌بازی، حضور آب، تراس هایی در امتداد کلاس‌ها در طبقات، پارک مشارکتی، گودال باغچه، پنجره های قدی و نورگیر و... در ارتقای یادگیری دانشآموزان موثر عمل می نمایند.
Every child spends an important part of his life in school. The purpose of this presence in schools is to learn and develop the child's abilities and skills, as well as individual and social behaviors. Improper design of the school environment causes dissatisfaction, fatigue and decrease in their learning. Paying attention to the mental and physical characteristics of children and their behavioral patterns in the design of educational environments and the impact of environmental perceptions can help children's learning and the emergence of talents and ultimately their growth and prosperity. Hence, designing schools according to the needs It is especially important for children between 6-12 years old. What this article deals with is the different aspects of the effect of educational spaces and the components of environmental perceptions of these spaces on children's learning with the approach of improving students' learning. The current research is applied in terms of its purpose and survey-analytical in terms of the research method. The result shows that the factors that make up the educational environment are effective in facilitating children's learning and this effect is such that the sum of these factors together provide conditions so that students can focus more easily on the subject matter in order to improve Let them learn. And also this research states that components derived from environmental perception, such as: variety of furniture arrangement and flexible and movable furniture, spaces with the possibility of collaborative interactions, appropriate combination of colors in the space, readable and inviting entrances and paths, sand playground , the presence of water, terraces along the classes on the floors, participatory park, garden pit, tall and light windows, etc. are effective in improving students' learning.
1- ارغیانی، م. (1399). مولفه¬های موثر بر ارتقای حس جمعی در فضاهای آموزشی دبیرستان. فصلنامه فناوری آموزش، 15(1)، 153-164.
2- اسکندری تربقان، ز.، حسین قلی¬زاده، ر.، و کامل نیا، ح. (1398). ارائه چارچوب مفهومی برای طراحی فضای فیزیکی مدرسه های ابتدایی بر مبنای نظریه یادگیری مشارکتی ویگوتسکی. نوآوری های آموزشی، 18(72 )، 27-52.
3- اسکندری تربقان، زهرا، حسین قلی زاده، رضوان، و کامل نیا، حامد. (1398). ارائه چارچوب مفهومی برای طراحی فضای فیزیکی مدرسه های ابتدایی بر مبنای نظریه یادگیری مشارکتی ویگوتسکی. نوآوری های آموزشی، 18(72 )، 27-52.
4- امینی¬فر، ا.، و کریمی¬کیا، خ. (1395). ارتقاء یادگیری دانشآموزان در معادله درجه اول. مجله علوم تربیتی، 21(2)، 33-38.
5- بردی حق نیا، ح.، و بردی حق نیا، ر. (1395). راهکارهای بهینه‌سازی فضاهای آموزشی مدارس کشور. فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی،2، 55-50.
6- بزرگ، ح.، و پاکزاد، ج. (1391). الفبای روان¬شناسی محیط برای طراحان. آرمان¬شهر. تهران.
7- ترکمان، م.، جلالیان، س.، و دژدار، ا. (1398). تبیین نقش عوامل محیطی فضاهای آموزشی در تسهیل یادگیری دانشآموزان مقطع ابتدایی، موردهای مطالعاتی: دبستان‌های شهید بهشتی و عالمه طباطبایی همدان. معماری و شهرسازی آرمان¬شهر، 12(27)، 43-53.
8- حصاری، م.، خزایی، ن.، و عمادی نوری، م. (1398). فرایند بهبود روند آموزش: نقش معلم درمقابل نقش دانش آموزان. نخبگان علوم و مهندسی، 4(6 )، 34-39.
9- حمیده بزرگ، جهانشاه پاکزاد،(1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان،آرمان شهر.
10- خان¬محمدی، م.، و جلیلیان، د. (1397). نقش مجتمع فرهنگی در پر کردن اوقات فراغت و چگونگی تاثیرگذاری فضای فرهنگی بر رفتارهای اجتماعی. کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران.
11- دستغیب پارسا، م.، شالی امینی، و.، و نوروز برازجانی، و. (1400). ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد محور رشته معماری با کاربست نظریه ساختگرایی )مورد پژوهی: دانشگاه‌های معماری شهر شیراز(. مجله علمی پژوهش‌های معماری نوین، 1(2)، 24-7.
12- رضایی، ح.، و بمانی، ن. (1395). نقش محیط یادگیری در ارتقای آموزش و معرفی ابزارهای اندازه گیری محیط یادگیری. توسعه¬ی آموزش جندی شاپور، 7(1)، 37-47.
13- رضایی، ن.، ماجدی، ح.، زرآبادی، ز.، و ذبیحی، ح. (1397). تبیین نقش عوامل مؤثر بر تحقق پذیری طرح های توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر شیراز). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9(34 )، 47-57.
14- رفیعیان، م.، و خدایی، ز. (1388). بررسی شاخص ها و معیارهای موثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری. راهبرد، 18(53 (ویژه بررسی های فرهنگی و اجتماعی))، 227-248.
15- شاطریان، ر. (1389). طراحی و معماری فضاهای آموزشی. انتشارات آذر، سیمای دانش. تهران.
16- شمس اسفند آباد، حسن و روحانی، نیره السادات،(1396) نقش صفات شخصیتی والدین در تحول اجتماعی کودکان پیش دبستانی، فصلنامه سلامت روان کودک، دوره: 4، شماره 4.
17- صالحی، ا. (1387). ویژگی¬های محیطی فضاهای شهری امن. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. تهران.
18- طاهرسیما، س.، و شفیعی، س. (1397). نقش منظر آموزشی در ارتقاء کیفیت فضای آموزشی. سومین کنفرانس بین المللی یافته های نوین عمران معماری و صنعت ساختمان ایران.
19- طاهرطلوع¬دل، م. ص.، و امینی¬فر، ز. (1395). بررسی متغیرهای آسایش محیطی با تأکید بر ارتقای کیفیت یادگیری در فضاهای آموزشی. فناوری آموزش، 10(4)،271-279.
20- طباعیان، م.، حبیب، ف.، و عابدی، ا. (1390). ديدگاه دانشآموزان دبیرستان‌های مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضاهاي آموزشي و راه‌های بهبود کيفيت فضاهاي تحصيلي. فصلنامه نوآوری‌های آموزشي، 10(38)، 93 - 106.
21- عباس زاده دیز، فاطمه، رشیدکلویر، حجت اله، و رضایی شریف، علی. (1398). تحلیلی بر رضایتمندی دانش آموزان از مؤلفه های کالبدی مدرسه با تأکید بر یادگیری مشارکتی بررسی موردی: مدارس پسرانه دوره اول متوسطه تبریز. نامه معماری و شهرسازی، 11(23 )، 51-71.
22- عباس¬زاده دیز، ف.، رشیدکلویر، ح.، و رضایی شریف، ع. (1398). تحلیلی بر رضایتمندی دانش¬آموزان از مؤلفه¬های کالبدی مدرسه با تأکید بر یادگیری مشارکتی بررسی موردی: مدارس پسرانه دوره اول متوسطه تبریز. نامه معماری و شهرسازی، 11(23)، 51-71.
23- عظمتی، ح.، صباحی، س.، و عظمتی، س. (1391). عوامل محیطی موثر بر رضایتمندی دانش آموزان از فضاهای آموزشی. نقش جهان، 2(1)، 31-42.
24- کشمیری، ه.، سجادی، خ.، جوانمردی، م. ح.، و زره¬ساز، ز. (1400). نقش چیدمان عرصه بندی فعالیت ها و گردش در فضا بر کاهش استرس و ارتقای کیفیت یادگیری. آموزش پژوهی، 7(25)، 67-82..
25- لک، ب.، و عباسی، ن. (1400). تحلیل یادگیری دانشآموزان از طریق ورزش صبحگاهی با استفاده از روش‌های داده‌کاوی. فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، 49(13)، 39-56.
26- ماهوتی راد، پ.، و موسوی، م. ح. (1398). بررسی تاثیر فضای باز در محیط آموزشی مدارس و تاثیر آن بر روی دانش¬آموزان. نشریه شباک، 5(7)، 71-78.
27- هنرمند، ص. (1392). طراحى دبستان 12 كلاسه در شيراز. پایان‌نامه كارشناسى دانشکده هنر و معمارى دانشگاه شيراز.
28- یوسفی، ع.، صادقی، ع.، عبداللهی، س.،ه و چرخ زرین، م. (۱۳۹۳). منظر شهری. ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفههای شهر اسلامی، مشهد.
29- Abid Haleem, Mohd Javaid, Mohd Asim Qadri, Rajiv Suman, Understanding the role of digital technologies in education: A review, Sustainable Operations and Computers Volume 3, 2022, Pages 275-285.
30- Almufarreh, A., & Arshad, M. (2023). Promising Emerging Technologies for Teaching and Learning: Recent Developments and Future Challenges. Sustainability, 15(8), 6917.
31- Alwetaishi, M., & Balabel, A. (2019). Numerical study of micro-climatically responsive school building design in Saudi Arabia. Journal of King Saud University-Engineering Sciences, 31(3), 224-233.
32- Boomsma, C., & Steg, L. (2014). Feeling safe in the dark: Examining the effect of entrapment, lighting levels, and gender on feelings of safety and lighting policy acceptability. Environment and Behavior, 46(2), 193-212.
33- Carvalho, A. R., & Santos, C. (2020, June). Teachers and peer teacher students’ perceptions on ICT tools usage in peer learning projects: Findings from a multiple case study. In 2020 15th Iberian Conference on Information Systems and Technologies (CISTI) (pp. 1-6). IEEE.
34- Ceresia, F. (2017). Sunny Island. An interactive learning environment to promote systems thinking education for primary school students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 237, 980-985.
35- Elnesr, M., & Said, N. G. (2023). Sketch, Photo, Sound: Lived and Represented Space of the Child Experience in the Green Built Environments. Studying the Eco-districts in France. Ain Shams Engineering Journal, 14(6), 102113.
36- Haddad, G., Haddad, G., & Nagpal, G. (2021). Can students’ perception of the diverse learning environment affect their intentions toward entrepreneurship?. Journal of Innovation & Knowledge, 6(3), 167-176.
37- Korsavi, S. S., Jones, R. V., & Fuertes, A. (2022). Factors influencing the state of blinds and lights in primary schools: Behavioural models and opportunities to improve children's visual environment. Journal of Building Engineering, 61, 105303.
38- Song, J., & Meng, X. (2015). The improvement of ventilation design in school buildings using CFD simulation. Procedia Engineering, 121, 1475-1481.
39- Sun, R., Liu, J., Lai, D., & Liu, W. (2023). Building form and outdoor thermal comfort: Inverse design the microclimate of outdoor space for a kindergarten. Energy and Buildings, 284, 112824.
40- Terzieva, V., Ilchev, S., Todorova, K., & Andreev, R. (2021). Towards a design of an intelligent educational system. IFAC-PapersOnLine, 54(13), 363-368.
41- Wang, Y., Yang, W., & Wang, Q. (2022). Multi-objective parametric optimization of the composite external shading for the classroom based on lighting, energy consumption, and visual comfort. Energy and Buildings, 275, 112441.
بررسی تأثیر مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
نازنین یارمحمدیان1، سعید عظمتی2، سارا طاهرسیما3*
1. دانشجوي كارشناسي ارشد، گروه معماري، دانشكده هنر معماري، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
2. استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3. استادیار گروه معماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
sa_tahersima@yahoo.com
تاریخ دریافت: [21/11/1401] تاریخ پذیرش: [25/2/1402]
چکیده
هر کودک در مدرسه بخش مهمی از عمر خود را می‌گذراند که هدف از این حضور در مدارس آموختن و پرورش توانایی و مهارت کودک و رفتارهای فردی و اجتماعی است. طراحی نامناسب محیط مدرسه سبب نارضایتی، خستگی و کاهش یادگیری آن‌ها می‌شود. اهمیت به ویژگیهای روحي دانشآموزان و الگوهاي رفتاری آن‌ها در طراحي محیط‌های آموزشي و مدارس، مي‌تواند به يادگيري آنان و شكوفايي استعدادهای آن‌ها كمك كند. درنتیجه، طراحي مدرسه و فضای آموزشی با توجه به نيازهاي ويژه كودكان، از اهميتي ويژه برخوردار است. آنچه اين مقاله به آن پرداخته جنبه‌های متفاوت تأثیر فضاي آموزشي و مؤلفههای ادراکات محیطی اين فضاها بر يادگيري كودكان با رويكرد ارتقای یادگیری دانشآموزان می‌باشد. پژوهش حاضر، به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام تحقیق، تحقیق پیمایشی- تحلیلی می‌باشد. پژوهشگر به‌منظور سنجش ديدگاه دانشآموزان، با مطالعه و دسته‌بندی پژوهش‌های پیشین به تدوين جدول هدف- محتوا پرداخته است و با توجه به اين جدول پرسشنامه‌ای طراحي کرده است و همچنین از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای بررسی روایی سازه 40 پرسشنامه بین متخصصان توزیع گردید و از تحلیل عاملی تأییدی و نرم‌افزار SPSS به‌منظور بررسی روایی سازه استفاده شده است. نتيجه حاصل از این پژوهش بيان مي‌كند كه مؤلفه‌هایی برگرفته از ادراک محیطی، نظیر تنوع چیدمان مبلمان و مبلمان انعطاف‌پذیر و متحرک، فضاهایی با امکان تعاملات مشارکتی، ترکیب متناسب رنگ در فضا، ورودی و مسیرهای خوانا و دعوت‌کننده، زمین شن‌بازی، حضور آب، تراس‌هایی در امتداد کلاس‌ها در طبقات، پارک مشارکتی، گودال باغچه، پنجره‌های قدی و نورگیر و... در ارتقای یادگیری دانشآموزان مؤثر عمل می‌نمایند.
واژگان کلـیدی: ادراکات محیطی، فضاهای آموزشی، ارتقای یادگیری، دانشآموزان.
1- مقدمه
در زمان حاضر مدرسه از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی، تربیتی، آموزشی و از اصلی‌ترین رکن‌های تعلیم مهارت و تربیت است که به‌منظور تربیت صحیح دانشآموزان در ابعاد گوناگون نیاز به فضاهای آموزشی استاندارد و مناسب دارد (شاطریان، ۱۳۸۹). بیشتر از ساختمان‌های مدارس کشور متأسفانه وضعیت موجود مطلوب و استانداردی ندارند، این عدم مطلوبیت شامل ساختمان‌هایی با وضعیت غیراستاندارد است که طبق اصول صحیح و روانشناسی کودک ساخته نشده‌اند (امینیفر و کریمیکیا، 1395). در بسیاری از موارد نیز یک تیپ ساختمان برای مدرسه‌های اقلیم مختلف در نظر گرفته می‌شود. بررسی متغیرهای مؤلفههای محیطی در فضاهای آموزشی و تأثیر آن بر یادگیری، بستر مناسب را برای پرداختن و رسیدگی به کیفیت محیط مدارس فراهم می‌آورد. از طرف دیگر ارائه راهکارهای کاربردی طراحی محیط و رعایت استاندارد طراحی مدرسه می‌تواند در راستای مناسب‌سازی وضعیت موجود و بهسازی مدارس آینده راه گشای باشند. هدف از تشکیل مدرسه، مکانی برای یادگیری و آموزش است. ازاین‌جهت به دلیل دارا بودن هدف آموزش‌وپرورش استعدادها و تأثیر زیاد فضا بر دانشآموزان، نیازمند طراحي ساختمانی استاندارد است. بدين معني که طراحی محیط آموزشی برای فعالیت کودکان بايستي در فضاهای مناسب و دارای ویژگی استاندارد و بر اساس نیازها و علایق دانشآموزان انجام گیرد تا معلم و شاگرد، احساس رغبت و انگیزه کرده و از فعالیت خود در مدرسه احساس رضایت کنند (طباعیان، حبیب و عابدی، 1390). ادراک فضا نتیجه از رفتارهای انسان با محیط شهری می‌باشد که امر مهمی در منظر شهری است. ادراک منظر شهری مبتنی بر انگیزه‌های انسانی و ویژگیهای محیطی است که در سطوح متفاوتی هم چون منظر کالبدی و زیبایی‌شناختی تا تجسم ذهنی و معنایی شهر شکل می‌گیرد. بر این اساس افراد مختلف همچون شهروندان، بازدیدکنندگان، آگاهان محیطی، و ... اطلاعات محیطی را که از طریق ویژگیهای محیط شهری به نظام ادراکی او منتقل می‌کنند (یوسفی، صادقی، عبدالهی و چرخ زرین، ۱۳۹۳). تعلیم و آموزش نیز تنها تحت تأثیر كلام استاد نیست، بلکه عوامل متعددی ازجمله فضای آموزشی در انتقال پیام به او نقش دارند و اثرات قابل‌توجهی بر میزان یادگیری آنان برجای می‌گذارند. لذا هرگونه تحقیق درباره چگونگی عملکرد و یادگیری دانشجویان، بدون توجه به فضای آموزشی كه در آن واقع می‌شود، ناقص و ناكارآمد می‌نماید (طاهرسیما و شفیعی، 1397).
آسایش، شرایط ذهنی فرد است که میزان رضایتمندی او از محیط را نشان می‌دهد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که عوامل کالبدی و سازگاری به‌تنهایی باعث ایجاد رضایت نمی‌شوند، بلکه رضایت به‌عنوان عامل ارزیابی محیط کالبدی و اجتماعی به‌صورت می‌گیرد. علاوه بر این میزان رضایت از محیط طبق مطالعات صورت گرفته بیشترین همبستگی را به ترتیب باوجود فضای سبز عمومی، نوع مردمی که روزانه با آن‌ها برخورد می‌شود و کیفیت فضای سبز محیط دارد (رفیعیان و خدایی، ۱۳۸۸).
ازآنجاکه فضاهای فعالیتی کودکان و فضایی ماند مدرسه که زمان زیادی در آن می‌باشند نقش بسیار مهمی در زندگی، رشد و تجربه و کسب مهارت آن‌ها ایفا می‌کنند، می‌توانند بر سلامت آن‌ها تأثیرگذار باشند (ترکمان، جلالیان و دژدار، 1398). هدف مورد بررسی در این پژوهش بررسی تأثیر مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان می‌باشد. در این راستا به دنبال پاسخ به اين سؤال است كه مؤلفههای ادراکات محیطی که بر ارتقای یادگیری دانشآموزان اثرگذارند کداماند؟ فرضیه پژوهش به دنبال بررسی تأثیر مؤلفههای استفاده از طبیعت، منظر آموزشی، برقراری کلاس‌ها در فضای نیمه‌باز و باز، استفاده از مبلمان انعطاف‌پذیر، قابلیت فضای باز برای تبدیل کلاس‌های متفاوت، استفاده از رنگ‌های متنوع و ... می‌باشد. بدعت موضوع پژوهش فوق در روش تحقیق نحوه پرداختن به روابط بین مؤلفه‌هاست. از ارتباط بین چند مؤلفه و روابط بین آن‌ها به یک میزانی از مؤلفه وابسته می‌رسیم.
شکل 1. مدل مفهومی متغیرهای مورد بررسی در پژوهش (منبع: نگارنده)
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
یکی از عوامل اصلی فرایند جامعه‌پذیری، مدرسه است که اهمیت آن در نظام آموزشی هر کشوری بیش‌ازپیش احساس می‌شود. ارتقاء سطح یادگیری دانشآموزان، یک عامل مهم برای ارتقای کیفیت نظام آموزش در مدارس، می‌باشد (لک و عباسی، 1400). در اين پژوهش خلاصه نتايج مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته بر روي مقالات محققين پیشین كه در زمينه‌هاي نزديك به موضوع مقاله ارائه‌شده بودند موردمطالعه قرار گرفته و به‌صورت چکیده در جدول زیر جمع‌آوري و تهیه گردید كه بيانگر عوامل مؤثر بر يادگيري و ارتقا مهارت كودكان است (جدول 1).
جدول 1. نتایج حاصل از پژوهش‌های محققین ایرانی و غیر ایرانی (منبع: نگارنده)
مؤلفه | پژوهشگران | نتایج/ نکات کلیدی |
| تركمان و همکاران (1398) | ساختمان آن باید خلاقانه باشد، طبیعت و وجود فضاهای باز رنگ، نور، صدا |
سرزندگی | طاهرطلوعدل و امینیفر (1395) | نور طبیعی، تعبیه پنجره، دما، کیفیت هوا و آکوستیک، رنگ |
| خانمحمدی و جلیلیان (1397) | مؤلفه فرهنگى، تنوع، روشنایی، مبلمان، هویت |
| Sun, Liu, Lai & Liu (2023) | این مقاله یک چارچوب بهینه‌سازی مبتنی بر الگوریتم ژنتیک برای تعیین شکل ساختمان، جهت‌گیری و مکان در مراحل اولیه طراحی پیشنهاد می‌کند. |
| کشمیری، سجادی، جوانمردی و زرهساز (1399) | فضاهای کار گروهی و فردی، تغییر چیدمان و مبلمان کلاس، بهره‌برداری از پلان باز |
عباسزاده دیز، رشید کلویر و رضایی شریف (1398) | مبلمان انعطاف‌پذیر و اجتماع‌پذیر، توجه به رنگ، جذابیت بصری، آسایش محیطی و فضای سبز | |
| Carvalho & Santos (2020) | ارتباط بین معلم و دانشآموزان |
| محیط‌های یادگیری تعاملی | |
| ماهوتیراد و موسوی (1398) | طراحی در فضای باز، برقراری ارتباط میان فضای باز محیط آموزشی با فضای داخلی |
توسعه‌پذیری | رضایی و بمانی (1395) | محیط آموزشی از سه مؤلفه‌ی فیزیکی، اقتصادي و انسانی تشکیل شده است |
| Haddad, Haddad & Nagpal (2021)
| تنوع، آسايش حرارتى، ایجاد فضاهای کار گروهی و فردی |
| Terzieva, Ilchev, Todorova & Andreev (2021) | در این مقاله، برخی از مفاهیم مهم در مورد IES آمده که مورد بحث قرار گرفته است. |
| Alwetaishi & Balabel (2019) | طراحی مناسب ساختمان مدرسه با توجه به شرایط ریز اقلیمی محل شهر |
Song & Meng (2015) | پنجره‌های دوجداره، فن‌های اگزوز و پنکه‌های سقفی. | |
| Wang, Yang & Wang (2022) | رویکرد طراحی پیشنهادی سیستم سایه‌انداز خارجی کلاس |
بنا بر بررسی پیشینه و جدول 1 بدعت پژوهش در بررسی ارتباط مؤلفههای محیطی منجر به ارتقاء یادگیری می‌باشد. در خصوص مؤلفه سرزندگی طی سالیان اخیر بیشتر به مؤلفه‌هایی در حوزه تنوع رنگ و تنوع کاربری پرداخته شده است و اما مؤلفه انعطاف‌پذیری اکثر مبلمان انعطاف‌پذیر و اجتماع‌پذیری و مؤلفه توسعه‌پذیری و آسایش محیط به مؤلفه‌هایی در حوزه بیشتر فضای باز و اقلیم پرداخته شده است.
2-1- ادراک‌پذیری محیط
ارزيابى بناها، پس از ساخت و بهره‌برداری، يكى از روش‌های كاربردى در شناسايى مسائل طراحى براى طراحی‌های جديد است. در این‌گونه ارزیابی‌ها، سنجش رضايت كاربران در خصوص مؤلفههای محيطى همواره جايگاهى كليدى داشته است (هنرمند، 1392). انسان و محیط همواره در حال تعامل می‌باشند و برای درک رفتار انسان هم محیط، هم فرد و نیز تعامل میان این دو در نظر گرفته می‌شود. شناخت محیطی مربوط می‌شود به اینکه ما چگونه اطلاعات را کسب، ذخیره و سازمان‌دهی می‌کنیم و به خاطر می‌آوریم. این اطلاعات می‌تواند در رابطه با محل قرار گرفتن، فاصله‌ها و ترتیب قرار گرفتن ساختمان‌ها، خیابان‌ها و محیط بیرون باشند (شمس اسفند آباد، 1396). اطلاعات محیطی از طریق فرایندهای ادراکی و به‌وسیله طرح‌واره‌های ذهنی برانگیخته شده و توسط نیازها و البته انگیزش‌های انسانی هدایت می‌شود. این طرح‌واره‌ها تا حدی فطری و به مقدار قابل‌توجهی اکتسابی هستند و پیوند اساسی بین مقولات ادراک و شناخت را برقرار می‌سازند (رضایی، ماجدی، زرآبادی و ذبیحی، 1397). محیط بصری و حس بصری برای عملکرد تحصیلی دانشآموزان، بهبود کیفیت محیط داخلی و کاهش مصرف انرژی روشنایی امری مهم و تأثیرگذار است، اندازه‌گیری‌های محیطی و مدل‌های رفتاری نیز نشان می‌دهند که وضعیت روشنایی تحت تأثیر ارتفاع خورشیدی و تابش خورشیدی است که می‌تواند نور روز را فراهم کند و باعث نور مستقیم خورشید شود (Korsavi, Jones & Fuertes 2022). محیط یکی از عوامل مؤثر و مهم در امر آموزش می‌باشد. توجه به شاخصه‌ها و معیارهای طراحی محیطی می‌تواند موجبات ساختن هرچه بهتر دانش در دانشجویان را فراهم آورد (دستغیب پارسا، شالی امینی و نوروز برازجانی، 1400).
2-1-1- سرزندگی
تنوع در محیط، سرزندگی را به د نبال خواهد داشت که شامل تنوع: کالبدى، کاربرى و فعالیت‌هاست. عظمتى، صباحی و عظمتی (1393) به مسائلى نظیر جایگاه در کلاس درس، میزان سروصدا، نور و رنگ، کیفیات آب و هوایى داخل کلاس مانند سرما، گرما و میزان رطوبت، یاد‌گیرى و طراحى محیطى اشاره‌کرده که درواقع تأکید بر آموزش مؤثرتر و لذت‌بخش‌تر داشته است. برای کودکان فضاهایی با تنوع و هیجان باعث ایجاد شگفتی در آن‌ها می‌شود. زیبایی‌ها و نقوش مناسب فضاهای داخلی یك نقش محوری را در محیط يادگیری نقش سرزندگی را ايفا می‌کنند. حیات جمعی در فضاهای عمومی در گرو رواج تعاملات اجتماعی، جذب افراد و گروه‌های مختلف، امنیت اجتماعی و درنتیجه ترغیب به افزایش حضور گروه‌های مختلف در فضا، جامعه‌پذیری بیشتر و ایجاد فعالیت و سرزندگی است (نوروزان ملکی، 1391). در فرآیند آموزشی، ارتباط بین معلم و دانشآموزان یک امر بسیار تأثیرگذار است (Carvalho & Santos, 2020).
2-1-2- انعطاف‌پذیری
انعطاف‌پذیری به‌عنوان یک نتیجه جهانی‌سازی در معماری شناخته می‌شود. لزوم به تغییرات با توجه به گوناگونی نیازها و خواسته‌ها، در معماری مدارس به دلیل تنوع استفاده‌کنندگان دارای اهمیت است. فضاهای انعطاف‌پذیر دارای قابلیت‌های پذیرش بیشتری از سمت عموم مخاطبین به دلیل نوع کاربری آن می‌باشند (حصاری، خزایی و نورعمادی، 1398). در دنیایی با چنین تغییرات سریع و در روزگاری که دانش به‌عنوان ابزاری قوی در جهت توسعه و حتی بقای اجتماعی هست؛ انعطاف‌پذیری حلقه مشترک بین معماری و رویکردهای آموزشی است که معماری می‌تواند به کمک انعطاف‌پذیری رویکردهای مورد نیاز آموزشی در دنیای جدید را به‌روز کند. انعطاف‌پذیری به‌عنوان راهکار در دو صورت در آموزش تأثیرگذار است: به‌روز نمودن رویکرد آموزشی به کمک معماری و ابداع در طرح معماری توسط رویکردهای آموزشی جدید فضای آموزش بر خلاقیت دانشآموزان مؤثر است. هرچه طراحی خلاقانه‌تر باشد، ذهن دانش‌آموز بارورتر گشته و نیاز به بالا بردن سطوح آموزشی بیشتر حس می‌گردد و این روند به سمت بی‌نهایت قابلیت تکرار دارد. فضای کلاس‌های درس را باید بتوان به‌آسانی با روش‌های متفاوت آموزشی و گروه‌بندی تغییر داد (Almufarreh & Arshad, 2033). در اشکال معاصر زیستگاه‌ها و به‌طور دقیق‌تر در نواحی زیست‌محیطی، حضور طبیعت به‌طور آشکار غالب می‌شود. به نظر می‌رسد کودکان از ظرفیت زیرساخت‌های سبز از در گونه‌های مختلف و انعطاف‌پذیر شهری استقبال می‌کند (Elnesr & Said, 2023).
2-1-3- امنیت
مدارس امن دارای محیط حمایت‌گر، حامی عواطف، سلامت فیزیکی و روان‌شناختی دانشآموزان است. در مدارس امن دانشآموزان در معرض آسیب‌های فیزیکی، جسمی و عاطفی نیستند. فضاهای باکیفیت فیزیکی مطلوب که در طراحی آن‌ها استاندارد شاخص‌هایی از قبیل هوای سالم، دمای مناسب، رطوبت کافی، نور، صوت، دید و منظر مناسب، دسترسی‌ها و ارتباطات رعایت شده باشد که این فضاها امنیت لازم را برای کاربران به ارمغان می‌آورد (ارغیانی، 1399). شناسایی مکان‌ها به همان خوبی سازمان‌دهی آن‌ها در ساختارهای ذهنی، نه‌تنها به مردم امکان می‌دهد که در محیط مؤثرتر عمل کنند، بلکه موجب امنیت احساسی، عاطفی و لذت بردن از محیط نیز می‌شود (صالحی، 1387).
2-1-4- آسایش محیط
نورپردازی مناسب در يك مدرسه منجر به بهبود عملكرد دانشآموزان، خلق محیط داخلي سالم‌تر، جلوگیری از یکنواختی محیط و... می‌شود (اسکندری تربقان، حسین قلیزاده و کاملنیا، 1398). مدرسه و طراحی فضای آموزشی تحصیلی باید با سن دانشآموزان هماهنگ باشد و مؤلفههای محیطی نظیر رنگ و جنس کف‌پوش‌ها، سروصدا، نور، شکل کلاس، تهویه مناسب، نور، کلاس متناسب با اقلیم، استفاده از صندلی‌های مناسب و سایر امکانات مورد نیاز تأثیر بسزایی در کارایی محیط آموزشی دارند (بردی حقنیا و بردی حقنیا، 1395). ما با نور قادریم فضا را تجربه کنيم. رابطه ميان سطوح، ابعاد و عمق با تفاوت‌های ميان روشنایی سطح از طریق سایه‌ها و بازتاب‌ها دیده می‌شود. همان‌طور که ميلت نوشته است: «نور بدون فرم قابل ادراك نيست و ... برعکس، فرم بدون نوری که نتواند آن را آشکار کند، قابل ادراك نيست.» می‌توان گفت که انتشار نور مهم‌ترین کيفيت برای ادراک و تجربه فضایی است. نور فاکتوری است که به فضا اضافه می‌شود و باید توجه داشت که تاریکی نيز به همان اندازه وجود دارد (Boomsma & Steg, 2014). ارزش نور، تنها برای ادراك بينایی و یك ضرورت فيزیکی نيست. بلکه بار روان‌شناختی آن یکی از مهم‌ترین عوامل زندگی انسان در همه‌ی زمینه‌هاست و تأثیر بسزایی روی حالت، احساسات، رفتار و سلامت ما در طول شبانه‌روز دارد (بزرگ و پاکزاد، 1391).
3- روششناسی
جدول 2. جدول هدف و محتوا (منبع: نگارنده)
پژوهش حاضر، به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام تحقیق، تحقیق پیمایشی- تحلیلی می‌باشد؛ زیرا علاوه بر توصیف وضعیت موجود به آزمون فرضیه‌ها برحسب روابط مبتنی بر پیش‌بینی می‌پردازد. پژوهش فوق جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز طي دو مرحله انجام شده است. مرحله اول: جهت جمع‌آوری اطلاعات به مرور ادبیات موضوع پرداخته شده و از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده گرديده است. مرحله دوم: نگرش سنجي از متخصصان معماری جامعه نمونه بر پايه روش تحقیق پیمايشي انجام گرديده است. لازم به ذکر است که در اين تحقیق پرسشنامه منبع بسیار مهمي در جمع‌آوری اطلاعات مربوط به گروه مورد مطالعه بوده است. با استفاده از نتايج و اطلاعات به‌دست‌آمده از آن‌ها در مورد رابطه بین محیط کالبدی و رضايتمندی قضاوت گرديده است.
پژوهشگر به‌منظور سنجش ديدگاه دانشآموزان، با مطالعه و دسته‌بندی پژوهش‌های پیشین به تدوين جدول هدف- محتوا پرداخته است و با توجه به اين جدول پرسشنامه‌ای طراحي کرده است و همچنین از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای بررسی روایی سازه 40 پرسشنامه با مشورت و مطالعه موضوع تهیه و بین متخصصان در تخصص معماری توزیع گردید و از تحلیل عاملی تأییدی و نرم‌افزار SPSS به‌منظور بررسی روایی سازه استفاده شد. در تحلیل عاملی تأییدی هر چه میزان بار عاملی به عدد یک نزدیک‌تر باشد، گویای این مسئله است که سؤالات پرسشنامه ارتباط قوی‌تری با متغیرهای اصلی دارند. میزان بار عاملی استاندارد صفر باشد، به معنای عدم ارتباط بین سؤالات پرسشنامه با متغیر اصلی است و بار عاملی منفی به معنای معکوس بودن جهت اثرگذاری سؤالات پرسشنامه بر متغیر اصلی می‌باشد.
4- یافتهها
برای پی بردن به عوامل مؤثر بر مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان با استفاده از تحلیل عاملی به تلخیص ابعاد متغیرها در سازه‌های زیربنایی اقدام شد. ارزیابی تناسب داده‌ها برای تحلیل، با اجرای آزمون بارتلت و محاسبه‌ی آماره KMO صورت گرفت. مقدار این گویه در تحلیل حاضر برابر 70/0(سطح مطلوب از 6/0 بیشتر) سطح معنی‌داری 00/0 به دست آمد که بیانگر وجود همبستگی بین متغیرها و تناسب داده‌ها برای اجرای تحلیل است.
جدول 3. مقدار آزمون KMO و آزمون بارتلت
694/0 | گویه کفایت نمونه‌گیری (KMO) | |
811/546345 | تقریب کای اسکوئر | آزمون کرویت بارتلت
|
384 | درجه آزادی | |
000/0 | سطح معناداری | |
جدول 4. مشخصه‌های نهایی تحلیل عاملی برای استخراج عوامل مؤثر بر مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
عامل‌ها | مقادیر ویژه اولیه | مجموع مجذورات بارهای استخراج شده پس از چرخش | ||||
مقادیر ویژه | درصد تبیین واریانس | درصد تجمعی | کل | درصد تبیین واریانس | درصد تجمعی | |
1 | 323/83 | 003/12 | 432/83 | 323/83 | 003/12 | 432/83 |
همان‌طور که ملاحظه می‌شود تلخیص متغیرهای اولیه به استخراج 1 عامل با مقادیر ویژه بزرگ‌تر از 1 واحد منجر شده که درمجموع بیش از 83 درصد واریانس مجموعه اولیه را که میزان بالا و قابل محسوب می‌شود، تبیین می‌کنند. فاصله بین مقادیر ویژه و درصد تبیین عامل‌های نخست با بقیه عامل‌ها در اثر چرخش کمتر شده و ترکیب عامل‌های استخراجی منطقی‌تر شده است. ادامه تحلیل، ساختار عامل‌های استخراجی را با توجه به همبستگی‌هایی که بین آن‌ها و متغیرهای اولیه وجود دارد، مشخص می‌سازد. این ضرایب درواقع نحوه بارگیری عامل‌ها از متغیرها را نشان می‌دهند و از همین رو بارهای عاملی نیز نامیده می‌شوند.
جدول 5. آزمون فورنل - لارکر و میانگین واریانس استخراج شده مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
| تنوع سازه | سرزندگی | امنیت | انعطاف‌پذیری | آسایش محیط | پیوستگی فضا | توسعه‌پذیری | |||
تنوع سازه | 813/0 | - | - | - | - | - | - | |||
سرزندگی | 512/0 | 809/0 | - | - | - | - | - | |||
امنیت | 500/0 | 566/0 | 664/0 | - | - | - | - | |||
انعطاف‌پذیری | 633/0 | 624/0 | 518/0 | 705/0 | - | - | - | |||
آسایش محیط | 701/0 | 699/0 | 679/0 | 655/0 | 655/0 | - | - | |||
پیوستگی فضا | 626/0 | 596/0 | 569/0 | 629/0 | 689/0 | 762/0 |
| |||
توسعه‌پذیری | 539/0 | 508/0 | 551/0 | 568/0 | 599/0 | 599/0 | 648/0 | |||
با اینکه عامل‌های استخراجی هر کدام ترکیب خطی تمام متغیرهای وارد شده به مدل است و درنتیجه ضرایب بین همه عامل‌ها و تمام متغیرها محاسبه و در ماتریس بالا گزارش می‌شوند، به‌منظور نشان دادن واضح‌تر ساختار عامل‌ها و سهولت نام‌گذاری آن‌ها، تنها ضرایب بزرگ‌تر از 5/0 در این جدول گزارش‌شده‌اند و متغیرها نیز به ترتیب بزرگی ضرایبشان با عامل‌ها مرتب‌شده‌اند. ردیف‌های فاقد ضریب هم به این معنی است که متغیر مربوطه با هیچ‌کدام از عامل‌ها همبستگی بیشتر از 5/0 نداشته است و متغیرهایی هم که بار عاملی آن‌ها از 5/0 کمتر بوده است، از تحلیل حذف شده است. بر اساس بارهای عاملی یا همبستگی عامل‌ها با متغیرهای اولیه، می‌توان به نام‌گذاری آن‌ها به شرحی که در ادامه خواهد آمد، اقدام نمود.
جدول 6. ماتریس همبستگی عوامل بعد از چرخش
گویهها | عوامل |
تنوع سازه | 541/0 |
سرزندگی | 639/0 |
امنیت | 654/0 |
انعطاف‌پذیری | 568/0 |
آسایش محیط | 665/0 |
پیوستگی فضا | 698/0 |
توسعه‌پذیری | 690/0 |
جدول 7. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های پژوهش مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
نتیجه | P-values | T | انحراف استاندارد | میانگین نمونه | مجذور | رابطه متغیرها |
تأیید فرضیه | 0.000 | 101/4 | 101/0 | 343/0 | 323/0 | تنوع سازه بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 0.020 | 037/4 | 077/0 | 305/0 | 311/0 | سرزندگی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 000/0 | 545/7 | 276/0 | 234/0 | 234/0 | امنیت بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 0.000 | 432/6 | 198/0 | 324/0 | 321/0 | انعطاف‌پذیری بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 0.020 | 376/5 | 154/0 | 276/0 | 287/0 | آسایش محیط بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 0.000 | 613/3 | 197/0 | 323/0 | 236/0 | پیوستگی فضا بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
تأیید فرضیه | 0.010 | 75/12 | 032/0 | 543/0 | 434/0 | توسعه‌پذیری بر ارتقای یادگیری دانشآموزان |
4-1- اولویت‌بندی گویهها و عامل‌ها
با ملاحظه جدول مشخص می‌شود که اختلاف معناداری بین میانگین رتبه‌های سؤالات مربوط به مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان (01/0 >P و 613/1025=
) وجود دارد. پایین‌ترین میانگین رتبه مربوط به سؤال 13 و بالاترین رتبه مربوط به سؤال 5 می‌باشد.
جدول 8. مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان One-Sample T-test
بعد | عامل | میانگین |
| T | Df | Sig | ||||||
مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان | تنوع سازه | 45/3 | 653/0 | 23/11 | 384 | 000. | ||||||
سرزندگی | 32/3 | 452/0 | 73/9 | 384 | 000. | |||||||
امنیت | 23/3 | 434/0 | 55/8 | 384 | 000. | |||||||
انعطاف‌پذیری | 32/3 | 545/0 | 43/7 | 384 | 000. | |||||||
آسایش محیط | 43/3 | 431/0 | 78/6 | 384 | 000. | |||||||
پیوستگی فضا | 54/3 | 324/0 | 73/5 | 384 | 000. | |||||||
توسعه‌پذیری | 34/3 | 824/0 | 87/4 | 384 | 000. | |||||||
نمودار 1. وضعیت مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
جدول 9. مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان One-Sample T-test
بعد | عامل | میانگین | انحراف معیار | T | Df | Sig | ||||||
مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان | تنوع چیدمان مبلمان | 16/21 | 63/0 | 32/12 | 200 | 000/0 | ||||||
فضای مشارکتی | 95/18 | 03/1 | 23/34 | 200 | 000/0 | |||||||
تنوع رنگ در فضا | 31/23 | 79/1 | 43/45 | 200 | 000/0 | |||||||
ورودی و مسیرهای خوانا | 47/15 | 96/1 | 32/76 | 200 | 000/0 | |||||||
زمین شن‌بازی | 03/16 | 64/1 | 43/87 | 200 | 000/0 | |||||||
حضور آب | 65/16 | 32/1 | 21/98 | 200 | 000/0 | |||||||
تراس در طبقات | 72/16 | 28/2 | 23/12 | 200 | 000/0 | |||||||
پارک مشارکتی | 96/15 | 09/2 | 21/24 | 200 | 000/0 | |||||||
گودال باغچه | 60/15 | 31/1 | 14/53 | 200 | 000/0 | |||||||
مبلمان متحرک | 62/15 | 79/1 | 11/37 | 200 | 000/0 | |||||||
پنجره‌های قدی و نورگیر | 74/12 | 50/1 | 23/87 | 200 | 000/0 | |||||||
استفاده از تهویه و نور طبیعی | 70/17 | 56/1 | 76/14 | 200 | 000/0 | |||||||
رواق در سایت | 19/11 | 1.32 | 23/13 | 200 | 000/0 | |||||||
عرصه‌بندی | 16/12 | 1.06 | 98/11 | 200 | 000/0 | |||||||
آسایش بصری | 33/20 | 1.98 | 87/9 | 200 | 000/0 | |||||||
تنوع زاویه دید | 24/14 | 1.56 | 76/6 | 200 | 000/0 | |||||||
مقاومت‌پذیری سازه | 43/13 | 1.86 | 56/5 | 200 | 000/0 | |||||||
سبک بودن سازه | 35/14 | 1.23 | 23/3 | 200 | 000/0 | |||||||
انعطاف‌پذیری سازه | 34/15 | 1.32 | 11/2 | 200 | 000/0 | |||||||
استفاده از سایبان | 15.54 | 1.23 | 87/1 | 200 | 000/0 | |||||||
تداوم کاربری | 65/11 | 1.42 | 76/14 | 200 | 000/0 | |||||||
قابلیت گسترش‌پذیری فضا | 43/14 | 1.65 | 23/13 | 200 | 000/0 | |||||||
نمودار 2. وضعیت مؤلفههای ادراکات محیطی فضاهای آموزشی بر ارتقای یادگیری دانشآموزان
5- بحث و نتیجه‌گیری
توجه به ویژگیهای روحی و جسمی کودک در طراحی فضاهای آموزشی، می‌تواند به یادگیری دانشآموزان و بروز استعدادها و مهارت در آن‌ها کمک کند و همچنین تأثیر عمده‌ای در انگیزه آن‌ها به حضور در فضای مدرسه و همچنین افزایش و تسهیل در یادگیری داشته باشد؛ زیرا هنگامی که همه‌چیز با استاندار روحی و جسمی کودکان در محیطی که قرار دارند هماهنگ باشد، شورونشاط آنان برای حضور در این فضا و یادگیری مطالب دوچندان شده همچنین باعث شکوفایی بسیاری از استعدادهای آن‌ها می‌شود. با توجه به نتایج حاصل از نرم‌افزار SPSS و تحلیل ضرایب همبستگی به دست آمده که بیانگر رابطه مثبت و معنی‌دار بین هفت عامل محیطی سازنده فضای آموزشی که ذکر شد و عملکرد تحصیلی دانشآموزان است، در زیر به توضیحاتی پیرامون اهمیت و نوع تأثیرگذاری این متغیرهای مستقل بر سطح عملکرد تحصیلی دانشآموزان پرداخته می‌شود. به‌طورکلی پژوهشگر جهت نگرش سنجي متخصصان پنج عامل را بررسي نموده است:1) سرزندگی؛ 2) انعطاف‌پذیری؛ 3) امنیت؛ 4) آسایش محیط 5) پیوستگی فضا 6) توسعه‌پذیری 7) تنوع سازه. همان‌طور که نتايج آماری نشان داده‌اند، می‌توان نتیجه گرفت که عوامل هفتگانه موردبررسی، توسط متخصصان تأيید شده‌اند. بر اساس هدف تحقیق مؤلفههای ادراک محیطی را مورد بررسی قرار دادیم این مؤلفه‌ها روابطی داشتند که دریافتیم مهم‌ترین یافته‌های فوق‌الذکر از نظر متخصصان، انعطاف‌پذیری مؤثرترین عامل مي‌باشد؛ در مرتبه بعدی سرزندگی قرار دارد. در ادامه امنیت سوم و آسایش محیط مرتبه چهارم هستند. پیوستگی فضا، توسعه‌پذیری، تنوع سازه مرتبه بعدی را داشته‌اند؛ اما در مجموع میزان توافق با کلیه عامل‌ها بسیار بالا بوده است. يعني از ديدگاه متخصصان همه عوامل بررسی‌شده در ارتقا رضايت دانشآموزان نقش تعیین‌کننده دارند. عامل شناخته‌شده، با تأثیری که بر هم دارند در کنار هم باعث ايجاد احساس رضايتمندی در دانشآموزان می‌شوند. از میان اين عوامل انعطاف‌پذیری بیشترين تأثیر را بر ادراک محیطي دارد. در مرحله بعد جذابیت برآسایش کالبدی تأثیر دارد و منجر به ادراک محیطي می‌شود. در پايان بايد گفت که اهداف پژوهش، يعني بررسي و تدوين متغیرهای مؤثر بر میزان رضايت دانشآموزان از مدرسه به‌طورکلی محقق شد. امید بر این است که در ساخت‌وساز فضاهای آموزشي به اين عامل‌ها توجه شود و توجه اين عوامل تصمیم گیران را به خود جلب کنند.
6- تقدیر و تشکر
با سپاس از تمامی اساتید محترم گروه معماری دانشگاه تهران شرق،که در دو سال دوران تحصیل افتخار شاگردیشان را داشتم نهایت تشکر را داشته و دانسته هایم را مدیون ایشان می دانم.
7- منابع
1- ارغیانی، م. (1399). مولفههای موثر بر ارتقای حس جمعی در فضاهای آموزشی دبیرستان. فصلنامه فناوری آموزش، 15(1)، 153-164.
2- اسکندری تربقان، ز.، حسین قلیزاده، ر.، و کامل نیا، ح. (1398). ارائه چارچوب مفهومی برای طراحی فضای فیزیکی مدرسه های ابتدایی بر مبنای نظریه یادگیری مشارکتی ویگوتسکی. نوآوری های آموزشی، 18(72 )، 27-52.
3- اسکندری تربقان، زهرا، حسین قلی زاده، رضوان، و کامل نیا، حامد. (1398). ارائه چارچوب مفهومی برای طراحی فضای فیزیکی مدرسه های ابتدایی بر مبنای نظریه یادگیری مشارکتی ویگوتسکی. نوآوری های آموزشی، 18(72 )، 27-52.
4- امینیفر، ا.، و کریمیکیا، خ. (1395). ارتقاء یادگیری دانشآموزان در معادله درجه اول. مجله علوم تربیتی، 21(2)، 33-38.
5- بردی حق نیا، ح.، و بردی حق نیا، ر. (1395). راهکارهای بهینه‌سازی فضاهای آموزشی مدارس کشور. فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی،2، 55-50.
6- بزرگ، ح.، و پاکزاد، ج. (1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. آرمانشهر. تهران.
7- ترکمان، م.، جلالیان، س.، و دژدار، ا. (1398). تبیین نقش عوامل محیطی فضاهای آموزشی در تسهیل یادگیری دانشآموزان مقطع ابتدایی، موردهای مطالعاتی: دبستان‌های شهید بهشتی و عالمه طباطبایی همدان. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 12(27)، 43-53.
8- حصاری، م.، خزایی، ن.، و عمادی نوری، م. (1398). فرایند بهبود روند آموزش: نقش معلم درمقابل نقش دانش آموزان. نخبگان علوم و مهندسی، 4(6 )، 34-39.
9- حمیده بزرگ، جهانشاه پاکزاد،(1391). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان،آرمان شهر.
10- خانمحمدی، م.، و جلیلیان، د. (1397). نقش مجتمع فرهنگی در پر کردن اوقات فراغت و چگونگی تاثیرگذاری فضای فرهنگی بر رفتارهای اجتماعی. کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران.
11- دستغیب پارسا، م.، شالی امینی، و.، و نوروز برازجانی، و. (1400). ارائه راهبردی نظری جهت ایجاد محیط آموزش دانشگاهی رویداد محور رشته معماری با کاربست نظریه ساختگرایی )مورد پژوهی: دانشگاه‌های معماری شهر شیراز(. مجله علمی پژوهش‌های معماری نوین، 1(2)، 24-7.
12- رضایی، ح.، و بمانی، ن. (1395). نقش محیط یادگیری در ارتقای آموزش و معرفی ابزارهای اندازه گیری محیط یادگیری. توسعهی آموزش جندی شاپور، 7(1)، 37-47.
13- رضایی، ن.، ماجدی، ح.، زرآبادی، ز.، و ذبیحی، ح. (1397). تبیین نقش عوامل مؤثر بر تحقق پذیری طرح های توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر شیراز). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9(34 )، 47-57.
14- رفیعیان، م.، و خدایی، ز. (1388). بررسی شاخص ها و معیارهای موثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری. راهبرد، 18(53 (ویژه بررسی های فرهنگی و اجتماعی))، 227-248.
15- شاطریان، ر. (1389). طراحی و معماری فضاهای آموزشی. انتشارات آذر، سیمای دانش. تهران.
16- شمس اسفند آباد، حسن و روحانی، نیره السادات،(1396) نقش صفات شخصیتی والدین در تحول اجتماعی کودکان پیش دبستانی، فصلنامه سلامت روان کودک، دوره: 4، شماره 4.
17- صالحی، ا. (1387). ویژگیهای محیطی فضاهای شهری امن. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. تهران.
18- طاهرسیما، س.، و شفیعی، س. (1397). نقش منظر آموزشی در ارتقاء کیفیت فضای آموزشی. سومین کنفرانس بین المللی یافته های نوین عمران معماری و صنعت ساختمان ایران.
19- طاهرطلوعدل، م. ص.، و امینیفر، ز. (1395). بررسی متغیرهای آسایش محیطی با تأکید بر ارتقای کیفیت یادگیری در فضاهای آموزشی. فناوری آموزش، 10(4)،271-279.
20- طباعیان، م.، حبیب، ف.، و عابدی، ا. (1390). ديدگاه دانشآموزان دبیرستان‌های مطلوب و نامطلوب نسبت به رنگ فضاهاي آموزشي و راه‌های بهبود کيفيت فضاهاي تحصيلي. فصلنامه نوآوری‌های آموزشي، 10(38)، 93 - 106.
21- عباس زاده دیز، فاطمه، رشیدکلویر، حجت اله، و رضایی شریف، علی. (1398). تحلیلی بر رضایتمندی دانش آموزان از مؤلفه های کالبدی مدرسه با تأکید بر یادگیری مشارکتی بررسی موردی: مدارس پسرانه دوره اول متوسطه تبریز. نامه معماری و شهرسازی، 11(23 )، 51-71.
22- عباسزاده دیز، ف.، رشیدکلویر، ح.، و رضایی شریف، ع. (1398). تحلیلی بر رضایتمندی دانشآموزان از مؤلفههای کالبدی مدرسه با تأکید بر یادگیری مشارکتی بررسی موردی: مدارس پسرانه دوره اول متوسطه تبریز. نامه معماری و شهرسازی، 11(23)، 51-71.
23- عظمتی، ح.، صباحی، س.، و عظمتی، س. (1391). عوامل محیطی موثر بر رضایتمندی دانش آموزان از فضاهای آموزشی. نقش جهان، 2(1)، 31-42.
24- کشمیری، ه.، سجادی، خ.، جوانمردی، م. ح.، و زرهساز، ز. (1400). نقش چیدمان عرصه بندی فعالیت ها و گردش در فضا بر کاهش استرس و ارتقای کیفیت یادگیری. آموزش پژوهی، 7(25)، 67-82..
25- لک، ب.، و عباسی، ن. (1400). تحلیل یادگیری دانشآموزان از طریق ورزش صبحگاهی با استفاده از روش‌های داده‌کاوی. فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، 49(13)، 39-56.
26- ماهوتی راد، پ.، و موسوی، م. ح. (1398). بررسی تاثیر فضای باز در محیط آموزشی مدارس و تاثیر آن بر روی دانشآموزان. نشریه شباک، 5(7)، 71-78.
27- هنرمند، ص. (1392). طراحى دبستان 12 كلاسه در شيراز. پایان‌نامه كارشناسى دانشکده هنر و معمارى دانشگاه شيراز.
28- یوسفی، ع.، صادقی، ع.، عبداللهی، س.،ه و چرخ زرین، م. (۱۳۹۳). منظر شهری. ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفههای شهر اسلامی، مشهد.
29- Abid Haleem, Mohd Javaid, Mohd Asim Qadri, Rajiv Suman, Understanding the role of digital technologies in education: A review, Sustainable Operations and Computers Volume 3, 2022, Pages 275-285.
30- Almufarreh, A., & Arshad, M. (2023). Promising Emerging Technologies for Teaching and Learning: Recent Developments and Future Challenges. Sustainability, 15(8), 6917.
31- Alwetaishi, M., & Balabel, A. (2019). Numerical study of micro-climatically responsive school building design in Saudi Arabia. Journal of King Saud University-Engineering Sciences, 31(3), 224-233.
32- Boomsma, C., & Steg, L. (2014). Feeling safe in the dark: Examining the effect of entrapment, lighting levels, and gender on feelings of safety and lighting policy acceptability. Environment and Behavior, 46(2), 193-212.
33- Carvalho, A. R., & Santos, C. (2020, June). Teachers and peer teacher students’ perceptions on ICT tools usage in peer learning projects: Findings from a multiple case study. In 2020 15th Iberian Conference on Information Systems and Technologies (CISTI) (pp. 1-6). IEEE.
34- Ceresia, F. (2017). Sunny Island. An interactive learning environment to promote systems thinking education for primary school students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 237, 980-985.
35- Elnesr, M., & Said, N. G. (2023). Sketch, Photo, Sound: Lived and Represented Space of the Child Experience in the Green Built Environments. Studying the Eco-districts in France. Ain Shams Engineering Journal, 14(6), 102113.
36- Haddad, G., Haddad, G., & Nagpal, G. (2021). Can students’ perception of the diverse learning environment affect their intentions toward entrepreneurship?. Journal of Innovation & Knowledge, 6(3), 167-176.
37- Korsavi, S. S., Jones, R. V., & Fuertes, A. (2022). Factors influencing the state of blinds and lights in primary schools: Behavioural models and opportunities to improve children's visual environment. Journal of Building Engineering, 61, 105303.
38- Song, J., & Meng, X. (2015). The improvement of ventilation design in school buildings using CFD simulation. Procedia Engineering, 121, 1475-1481.
39- Sun, R., Liu, J., Lai, D., & Liu, W. (2023). Building form and outdoor thermal comfort: Inverse design the microclimate of outdoor space for a kindergarten. Energy and Buildings, 284, 112824.
40- Terzieva, V., Ilchev, S., Todorova, K., & Andreev, R. (2021). Towards a design of an intelligent educational system. IFAC-PapersOnLine, 54(13), 363-368.
41- Wang, Y., Yang, W., & Wang, Q. (2022). Multi-objective parametric optimization of the composite external shading for the classroom based on lighting, energy consumption, and visual comfort. Energy and Buildings, 275, 112441.
Investigating the Impact of the Components of Environmental Perceptions of Educational Spaces on Improving Students' Learning
Nazanin Yar Mohammadi1, Saeed Azemati2, Sara Tahersima3*
1. Master's degree student, Department of Architecture, School of Architecture, Tehran East Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2. Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tehran East Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3. Assistant Professor, Department of Architecture, Tehran East Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
sa_tahersima@yahoo.com
Abstract
Every child spends an important part of his life in school. The purpose of this presence in schools is to learn and develop the child's abilities and skills, as well as individual and social behaviors. Improper design of the school environment causes dissatisfaction, fatigue and decrease in their learning. Paying attention to the mental and physical characteristics of children and their behavioral patterns in the design of educational environments and the impact of environmental perceptions can help children's learning and the emergence of talents and ultimately their growth and prosperity. Hence, designing schools according to the needs It is especially important for children between 6-12 years old. What this article deals with is the different aspects of the effect of educational spaces and the components of environmental perceptions of these spaces on children's learning with the approach of improving students' learning. The current research is applied in terms of its purpose and survey-analytical in terms of the research method. The result shows that the factors that make up the educational environment are effective in facilitating children's learning and this effect is such that the sum of these factors together provide conditions so that students can focus more easily on the subject matter in order to improve Let them learn. And also this research states that components derived from environmental perception, such as: variety of furniture arrangement and flexible and movable furniture, spaces with the possibility of collaborative interactions, appropriate combination of colors in the space, readable and inviting entrances and paths, sand playground, the presence of water, terraces along the classes on the floors, participatory park, garden pit, tall and light windows, etc. are effective in improving students' learning.
Key words: Environmental perceptions, Educational spaces, Learning promotion, Students.
