تحلیل شیوه‌های برداشت از تاریخ در معماری ایران در دوره‌های پهلوی اول و دوم
محورهای موضوعی :
نسترن نصیری
1
,
مرضیه جعفری گرکانی
2
,
نسیم عسگری
3
*
1 - پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسالمی، تهران، ایران.
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.
کلید واژه: معماری پهلوی, تاریخ‌گرایی, مدرنیسم, هویت معماری, سنت و مدرنیسم.,
چکیده مقاله :
معماری ایران در دوران پهلوی شاهد تغییرات گسترده‌ای است، تلفیق عناصر تاریخی و سبک‌های مدرن غربی تلاشی برای تعریف هویت نوین در معماری است. این دوران، بستری برای بازنمایی تاریخ و فرهنگ ایران در قالب معماری معاصر فراهم کرد به‌طوری‌که هم‌زمان تحت تأثیر سیاست‌های ملی‌گرا و مدرنیزاسیون قرار داشت. مسئله اساسی این پژوهش، بررسی شیوه‌های مختلف برداشت از تاریخ در معماری این دوره و تأثیر آن بر شکلگیری هویت معماری معاصر ایران است. تحقیق حاضر با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش اسنادی-تاریخی، به تحلیل کالبدی بناها و مطالعه زمینه‌های اجتماعی و سیاسی پرداخته است. منابع کتابخانه‌ای، تحلیل اسناد تصویری و بازدیدهای میدانی از بناهای شاخص، داده‌های اصلی تحقیق را فراهم کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که شیوه‌های برداشت از تاریخ در معماری پهلوی شامل استفاده مستقیم از نمادهای باستانی، ترکیب عناصر سنتی و مدرن و تلفیق سبک‌های مختلف غربی با معماری ایرانی بوده است. این برداشت‌ها، گرچه در برخی موارد با نقدهایی مواجه شدند، اما توانستند نقش مؤثری در شکل‌دهی به هویت معماری معاصر ایفا کنند. بسیاری از بناهای خلق‌شده در این دوره بازتابی از تلاش برای توازن میان سنت و مدرنیسم است.
Iranian architecture underwent significant transformations during the Pahlavi era, as historical elements merged with Western modernist styles in an effort to define a new architectural identity. This period provided a platform for the representation of Iran’s history and culture within contemporary architecture, influenced simultaneously by nationalist policies and modernization efforts. The key issue in this study is to examine various approaches to historical interpretation in the architecture of this era and its impact on shaping contemporary Iranian architectural identity. Employing a descriptive-analytical approach and a documentary-historical method, this research analyzes the physical structures of buildings and examines their social and political contexts. The primary data sources include library research, analysis of visual documents, and field visits to significant architectural landmarks. Findings indicate that historical interpretation in Pahlavi architecture involved direct use of ancient symbols, a combination of traditional and modern elements, and the fusion of various Western styles with Iranian architecture. While some of these interpretations faced criticism, they played a crucial role in shaping contemporary Iranian architectural identity. Many buildings from this period reflect efforts to strike a balance between tradition and modernity.
1- بانی مسعود، امیر(1399). معماری معاصر در ایران از سال ۱۳۰۴ تا کنون، مشهد: کتابکده کسری.
2- پاکدامن، بهروز(1376). «مقدمه‌ای بر شیوه‌های گرایش معماری در تهران»، در مجموعه مقالات کنگرۀ اول تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
3- جزء پیری، علیرضا؛ و متین، مهرداد(1399). واکاوی تاریخ‌گرایی در کتب تألیفی دهه 80 ه.ش. حوزه معماری معاصر ایران، فصلنامه هویت شهر، 14(43)، 103-122.
4- خادم زاده، محمدحسین؛ و محمد شیخی ایلانلو، محمد(1402). عوامل مؤثر بر تحولات معماری اوایل قاجار منطقه‌ی آذربایجان در بازخوانی فرایند شکل-گیری مدرنیته در معماری ایران، فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 27(4)، 51-61. doi:10.22059/jfaup.2023.350871.672820
5- سنگتراش، فتانه؛ و کیانی، مصطفی(1400). تحلیل سبک معماری نما‌های آثار وارطان هوانسیان در تهران از سال 1300-1339. فصلنامۀ تخصصی معماری، مرمت و شهرسازی رف، 1(2)، 81-96.
6- سنگتراش، فتانه؛ و کریمی فرد، لیلی(1400). بررسی علل پیدایش نمای نئوکلاسیک (رومی) با تأکید بر رویکرد رفتارگرایی جان بی واتسون (نمونه موردی: ساختمان‌های مسکونی شهر «شاهین‌شهر»)، نشریه پژوهش‌های معماری نوین، 1(2)، 97-118.dor:20.1001.1.28209818.1400.1.2.6.6
7- شجاعی، مها؛ شجاعی، مجید؛ یزدانیان، زهرا؛ و زاهدیان، مبینا(1403). رویکرد تحلیلی بر آثار ملی‌گرایی دورۀ پهلوی اول؛ با ذکر سه نمونه موردی، نشریه معماری سبز، 10(2)، 11-21.
8- عسگری، علی؛ و محمدی سالک، مریم(1400). سنجش انگاره‌های قیاسی از منطق روش‌شناسی در الگوگیری‌های تاریخی معماری معاصر ایران. فصلنامۀ علمی معماری، مرمت و شهرسازی رف، 1 (1): 18-38.
9- فلامکی، محمد منصور(1367). نگاهی به ریشه‌ها و گرایش‌های معماری معاصر ایران. تهران: معماری و هنر ایران.
10- قبادیان، وحید(1382). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
11- قبادیان، وحید(1385). معماری در دارالخلافه ناصری (سنت و تجدد در معماری معاصر ایران). تهران: نشر پشوتن.
12- قبادیان، وحید(1392). سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران. تهران: نشر علم معمار.
13- قربانی، نوشین؛ طوفان، سحر؛ شاه‌حسینی، حبیب؛ ولی‌زاده، نیما؛ و ستاری ساربانقلی، حسن(1401). بررسی نمود گفتمان‌‌های عصر پهلوی اول در معماری بناهای عمومی این دوره در شهر تبریز بر اساس تئوری میشل فوکو. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 15(41)، 139-152.doi:10.22034/aaud.2023.277528.2446
14- کیانی، مصطفی(1383). معماری دورۀ پهلوی اول: دگ‍رگ‍ون‍ی ان‍دی‍ش‍ه‌ه‍ا، پیدایش و شکلگیری معماری دوره ب‍ی‍س‍ت س‍ال‍ه معاصر ایران ۱۳۲۰ – ۱۲۹۹. تهران: م‍ؤس‍س‍ه م‍طال‍ع‍ات تاریخ معاصر ایران.
15- مختاری، اسکندر(1390). میراث معماری مدرن در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
16- Asgari, A., Fadaee Mehrabani, V. and Fathi, R. (2022). The Growth of Empty Space in the Architectural Anatomy of Tehran Houses (From Late Qajar Period to the Beginning of the Islamic Republic). Journal of Art and Civilization of the Orient, 10(38), 41-54. doi: 10.22034/jaco.2022.366244.1268
17- Bildhauer, B., Goebel, S., Laube, S., Marchand, S., & Swenson, A. (2016). Historicism. German History, 34(4), 646-671.
18- Diba, D. (2012). Contemporary architecture of Iran. Architectural Design, 82(3), 70-79. doi:10.1002/ad.1406
19- Farahbod, A. R. (2018). An Integrated Framework for the Architectural Evaluation of the Identity of Qajar Houses.
20- Karimi, I. P. (2016). Old sites, new frontiers: modern and contemporary architecture in Iran. In A critical history of contemporary architecture (pp. 367-386). Routledge.
21- Pane, I. F., & Fachrudin, H. T. (2021, November). Neoclassical Architecture as a Style Influenced by Local Content and Its Role in Education. In 6th Annual International Seminar on Transformative Education and Educational Leadership (AISTEEL 2021) (pp. 1000-1005). Atlantis Press.doi: 10.2991/assehr.k.211110.218