A comparative study of the concept of home among children of two cities (Shiraz and Noujin)
Subject Areas : New topics in the interdisciplinary field of architecture and urban planning
Fahimeh Abbasi
1
,
Tahereh Nasr
2
*
,
Keivan Mohamadpur
3
1 - Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
2 - Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
3 - 3- M.A. in Architecture, Faculty of Art and Architecture, University of Science and Culture, Tehran, Iran.
Keywords: Applied studies, the concept of home, children, Shahrnojin, Shiraz,
Abstract :
Abstract The concept of “home” transcends its physical existence, manifesting as an intellectual image. In essence, a house is a place to live and reach peace and comfort. The term “house” encompasses two distinct aspects of meaning and concept, which are different from each other. The aspect of the house meaning is an objective reality of a place where a person resides, but the concept of the house is a mental perception. Understanding the concept of home necessitates a thorough analysis of each individual's mindset regarding their living space. The purpose of this research is a comparative assessment of the home concept among 9-10-year-old children residing in Shiraz and Nojin cities. The research methodology involves content analysis utilizing argumentative analogies along with information gathering through library and documentary studies, Persian and Latin articles, and field research. By analyzing and examining thirty samples of children's drawings from these cities, it is possible to identify the similarities and differences in their mental images of the home concept. Result of this examination and analysis is anticipated several conceptual codes can be obtained. From the summation of these conceptual codes, the home concept among the children of these cities can be found, encompassing themes such as peace, comfort, comfort, security, and prosperity.
1- اخترکاوان، مهدی؛ دیواندری، جواد؛ و اشراقی، شادی(1395). خانه از مفهوم تا معنا. چهارمین کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.
2- براتی، ناصر(1382). بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی. فصلنامه فرهنگستان هنر، 8، 55-24.
3- بیلابری، سیمین؛ و البرزی، فریبا(1395). بررسی شاهکارهای ارتقاء فضای معماری مدرسه با توجه به دیدگاه دانش آموزان از نگاه نقاشیهای آن ها. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 7(11)، 57-41. doi:10.30475/isau.2017.62016
4- حسن¬زاده، سعید(1384). تئوری ذهن در کودکان ناشنوا، نشریه کودکان استثنایی. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی16(2)، 164-143.
5- زینلیان، مریم؛ و کلانترزاده، محمد مهدی(1394). بررسی متقابل ساختار ذهنی عنصر تخیل در فضای معماری و سینما، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری،یزد.
6- سلیمانی، نبی¬اله؛ و سیف، سید مسعود(1395). ذهن به مثابه آینه طبیعت : اندیشه دکارتی در بوته نقد رورتی. جستارهای فلسفی، 12(29)، 95-132.
7- صرامی، عارفه؛ و فهیمی¬فر، اصغر(1397). تصویر، ایماژ (پی¬انگاره)و ادراک¬بصری. نشریه هنرهای تجسمی، 23(2)، 12-5.
8- طاهری، جعفر(1392). بازاندیشی مفهوم سکونت درمعماری. دوفصلنامه معماری ایرانی، 1(4)، 5-22.
9- فرهودیان، علی(1382). مکانیسم¬های اصلی نظریه ذهن. تازه¬های علوم¬شناختی، 5(3)، 88-89.
10- مهدی بیرقدار، راضیه(1382). ذهن یک محاسبه گر. تازه های علوم شناختی، 5(1)، 71- 73.
11- Barraza, L. (1999). Children's drawings about the environment. Environmental education research, 5(1), 49-66. doi:10.1080/1350462990050103
12- Cherney, I. D., Seiwert, C. S., Dickey, T. M., & Flichtbeil, J. D. (2006). Children’s drawings: A mirror to their minds. Educational psychology, 26(1), 127-142. doi:10.1080/01443410500344167
13- Cooper, C. (1974). The house as symbol of the self. The people, place, and space reader, 168-172.
14- Lynch, K. (1960). The image of the city. MIT Press.
15- Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
16- Tinnin, L. (1990). Biological Processes in Nonverbal-Communication and Their Role in the Making and Interpretation of Art. American Journal of Art Therapy, 29(1), 9-13.
17- Tognoli, J. (1987). Residential Environments. In D. Stokols, & I. Altman (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, 1, 655-690.
18- Gunindi, Y. (2012). Environment in My Point of View: Analysis of the Perceptions of Environment of the Children Attending to Kindergarten through the Pictures They Draw. Social and Behavioral Science, (55), 594- 603. doi:10.1016/j.sbspro.2012.09.541
19- Low, S.M., Altman, I. (1992). Place Attachment. In: Altman, I., Low, S.M. (eds) Place Attachment. Human Behavior and Environment, vol 12. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-8753-4_1
20- Appleyard, D. (1979). The environment as a social symbol. Ekistics, 46(278), 272–281.
21- Alloa, E. (2005). Bare exteriority: Philosophy of the image and the image of philosophy in Martin Heidegger and Maurice Blanchot. Colloquy, (10), 69-82.
22- Ellaway, A., & Macintyre, S. (2004). You are where you live. Evidence shows that where we live has a significant impact on our mental health. Mental Health Today (Brighton, England), 33-35.
بررسی تطبیقی مفهوم خانه از دیدگاه کودکان دو شهر (شیراز و نوجین)
.
فهیمه عباسی1، طاهره نصر2*، کیوان محمدپور3
1- واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
2- واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران. (نویسنده مسئول)
3- دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران.
keyvan.mohammadpour@outlook.com
تاریخ دریافت: [21/5/1401] تاریخ پذیرش: [4/11/1401]
چکیده
مفهوم خانه؛ مکانی فیزیکی نیست، بلکه تصویری ذهنی است. خانه پوسته‌ای است برای زندگی کردن و مکانی برای رسیدن به آرامش و آسایش است. خانه دارای دو بعد معنا و مفهوم است که این دو بعد باهم متفاوت هستند. بُعد معنای خانه؛ امری عینی و مکانی که انسان در آن زندگی میکند اما بعد مفهوم خانه امری ذهنی (تصور ذهنی) است؛ برای دستیابی به مفهوم خانه باید ذهن هر فرد در ارتباط با خانه را مورد تحلیل و بررسی قرارداد. در دنیای امروزی که به‌سرعت در حال تغییر است، مفهوم خانه به‌طور فزاینده‌ای برای بزرگ‌سالان و هم برای کودکان پیچیده شده است. با ظهور جهانی‌شدن، شهرنشینی و پیشرفت‌های فنّاورانه، مفهوم سنتی خانه به‌عنوان مکانی ثابت و پایدار به چالش کشیده شده است. درنتیجه، نیاز روزافزونی به انجام تحقیقات در مورد مفهوم خانه برای کودکان برای درک بهتر اهمیت و تأثیر آن بر رشد آن‌ها وجود دارد. تحقیق در مورد مفهوم خانه برای کودکان میتواند عواملی را که به احساس خانه کمک میکنند و چگونگی تأثیر آن‌ها بر رفاه و رشد کودکان روشن کند. هدف نوشتار از این پژوهش؛ سنجش تطبیقی مفهوم خانه در میان کودکان 9_10 ساله دو شهر شیراز و نوجین است. روش تحقیق، به‌صورت تحلیل محتوا با استفاده از قیاس استدلالی ربایشی و گردآوری اطلاعات به‌صورت مطالعات کتابخانهای و اسنادی و مقالات فارسی و لاتین و تحقیقات میدانی است؛ که با تحلیل و بررسی 30 نمونه از نقاشیهای کودکان این دو شهر، میتوان به شباهت‌ها و تفاوت‌های تصویر ذهنی آن‌ها از مفهوم خانه دستیافت؛ که درنتیجه؛ از این بررسی و تحلیل شباهت‌ها و تفاوت‌ها میتوان به تعدادی کد مفهومی دستیافت. از جمعبندی این کدهای مفهومی، میتوان به مفهوم خانه از نظر کودکان این دو شهر، به مواردی شامل آرامش، راحتی، آسایش، امنیت و رفاه در خانه دستیافت.
واژگان کلیدی: مطالعات تطبیقی، مفهوم خانه، کودکان، شهر نوجین، شهر شیراز.
1- مقدمه
خانه ازلحاظ معنا و مفهوم باهم متفاوت است معنای خانه یک امر عینی و مکانی است که در آن آدمی سکنی میکند، اما مفهوم خانه یک امر ذهنی است که برای دستیابی به مفهوم خانه؛ باید ذهنیت هر فرد در ارتباط با خانه را موردسنجش و بررسی قرار گیرد. میتوان گفت مفهوم خانه با تصویر ذهنی یا (ایماژ) ارتباط مستقیم دارد؛ که ذهن انسان یا (ایماژ) دارای مجموعهای از تواناییهای فکری است که شامل: تصورات، ادراک، تفکر، حافظه و... است. موضوع تصویر ذهنی نخستین بار به‌وسیله لینچ در سال 1960 مطرح شد و پس‌ازآن دیگران نیز به این موضوع پرداخته و آن را تااندازه‌ای گسترش دادند. لینچ معتقد بود که تصویر ذهنی کلیتی از جهان فیزیک بیرونی فرد است که به‌وسیله وی مدیریت میشود (Lynch, 1960).
ذهن دربرگیرنده قدرت تصور و تشخیص و قدردانی است. از جهتی تصویر ذهنی، بازسازی دنیای فیزیکی دور از یک انسان در ذهن اوست. از سویی کودکان که موضوع مهمی در مطالعات محیطی در چند دهه گذشته بودهاند، به سبب قیاس ذهنی و عینی و جسمی متفاوتی که با بزرگ‌سالان دارند میتوانند تصویر ذهنی متفاوتی از فضاهای مسکونی خانه خود داشته باشند و همچنین تصویر ذهنی نقش مهمی را در رفتار کودکان در محیط بازی میکند. بدین ترتیب استخراج تصویر ذهنی کودکان دربارهی فضاهای خانهی خودکار پژوهشی کم‌وبیش تازه و نوآورانه در زمینه گسترهی معماری است که بهویژه در ایران به آن کمتر پرداخته‌شده است. قابل ذکر است که در پژوهشهای انجامگرفته در خارج از کشور ایران در حوزه تصاویر ذهنی کودکان، نمونه‌های بیشتری نسبت به ایران دیده میشود که خوشبختانه جنس محیطی دارند (Gunindi, 2012).
بررسی و مقایسه نقاشیهای کودکان روشی مناسب برای دستیابی به ضمیر ناخودآگاه کودکان است که در آن میتوان به هیجانات و نگرشهای درونی آن‌ها دربارهی مسائل محیط بیرونی دستیافت. نقاشیهای کودکان را میتوان نمونهای از تصاویری دانست که در ذهن آن‌ها شکل‌گرفته است ازاین‌رو نقاشیها به‌مثابه پنجرهی رو به دنیای درون، اندیشهها و احساسات کودکان تلقی میشوند. یکی از روشهای مناسب برای تحقیق روی کودکان استفاده از نقاشیهای آن‌ها است. نقاشیها با نمود دنیای درون آن‌ها و بازتابی از احساسات و عواطفشان است درواقع کودکان به دلیل اینکه ذهنی بازتر نسبت به بزرگ‌سالان دارند میتوانند از طریق نقاشی درک خود را از فضا و مکان به‌صورت حقیقی بیان کنند، در همین راستا طبق مطالعات انجامشده درزمینه مفهوم خانه و ارتباط تصویر ذهنی کودکان نسبت به خانهی خود، هدف نوشتار از این پژوهش؛ بررسی مقایسه تطبیقی مفهوم خانه در میان کودکان 9 الی10 ساله، دو شهر شیراز و نوجین است که با بررسی و مقایسه 30 نمونه از نقاشیهای کودکان در دو شهر مذکور، میتوان به شباهت‌ها و تفاوت‌های تصویر ذهنی آن‌ها از مفهوم خانه دستیافت. پژوهش حاضر با روندی سؤال محور در پی حل این مسئله است که سؤال تحقیق چنین مطرح میگردد؛ چگونه میتوان به مفهوم خانه در میان کودکان دو شهر شیراز نوجین دستیافت؟ به نظر میرسد این پژوهش درصدد آن است که با بررسی و مقایسه تصویر ذهنی (نقاشیها) کودکان در دو شهر شیراز و نوجین در قالب مفهوم خانه، به تفاوت‌ها و شباهت‌های هریک کودکان به مفهوم خانه دستیابد.
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
الف) مفهوم خانه: «آدمی پیش از افکنده شدن به جهان در گهواره خانه نهاده شده است». پس خانه ابتداییترین نقطه شروع انسان و درک فیزیکی از جهان پیرامون است. کلمه خانه ازنظر معنا و مفهوم باهم دارای تفاوت است، در فلسفه آورده شده «فهمیدن معنای یک‌لفظ غیر از تصور داشتن از یک مفهوم است، خیلی فرق است بین معنا و مفهوم». معنای خانه در ارتباط با میان لفظ و سمای به لفظ آن طرح میشود اما مفهوم خانه در ارتباط میان صوت ذهنی، تصور ذهنی از آن و مصداق تحقق مییابد، معنای خانه یک امر عینی و مکانی است که افراد یک خانواده در آن زندگی میکنند، اما مفهوم خانه یک امر ذهنی (تصور ذهنی) است که این امر در ذهن افراد نسبت به مفهوم خانه شکل میگیرد (اخترکاوان، دیواندری و اشراقی، 1395).
سابقه پرداختن به موضوع خانه، به میزان سابقه زیستن است، لیکن توجه به امر سکونت در دوران بعد از مدرن، به‌واسطه‌ی عدم پاسخگویی محیط خانه بر تمامی جنبههای زندگی، افزایش یافت و در پی آن بررسیهای پدیدارشناسی دهههای 1960 و 1970 میلادی سبب گردید که جریانی بینرشتهای مختلف در حوزه مطالعات خانه شکل گیرد (Rapoport, 1969, Cooper, 1974).
کولرکوپرمارکوس، «خانه به‌عنوان نماد خویشتن است» را مطرح کرد (Cooper, 1974). همچنین اپلیارد بر اساس مدل نیازهایمازلو ادعا نمود که خانه، آرامش روانی و نیازهای اجتماعی انسان را نیز تأمین مینماید (Applyeyard, 1979). شواهد فزاینده‌ای مبنی بر تأثیر مسکن بی‌کیفیت بر سلامت روان انسان وجود دارد که نشان میدهد؛ مسکن بی‌کیفیت، فارغ از ویژگی اجتماعی-جمعیت‌شناختی مانند طبقه، جنسیت، سن و قومیت، به‌خودی‌خود ممکن است باعث عدم سلامت روان فرد شود (Ellaway & Macintyre, 2004).
در دهههای 1980 میلادی، مطالعات در حیطه‌ی معنای خانه بهویژه در حوزه‌ی روانشناسی ادامه یافت ازجمله میتوان به پژوهش توگنولی اشاره داشت که درپی آن پنج مشخصه برای خانه معرفی شد (مرکزیت، تداوم، خلوت، تجلی خویشتن«هویت شخصی» و روابط اجتماعی) وی تأکید داشت این پنج مشخصه تمایز بین مفهوم خانه و معنای خانه ایجاد مینماید (Tognoli, 1987).
هایدگر ازنادر فیلسوفانی است که توجه خاصی به مفهوم واقعی و چیستی خانه دارد. او در ضمن اشاره به مفهوم مسکن در زبان آلمانی، چنین نتیجه میگیرد که در زبان آلمانی «ساختن» به معنای «پروراندن» و سکونت نیز است او از سکونتگاههای فعلی انتقاد میکند و معتقد است که معنای دقیق فعل پروراندن (ساختن) یعنی سکون گزیدن ازدست‌رفته است. هایدگر در تلاش خود برای توجیه چیستی خانه و سکونت است و اشاره میکند که خانه به معنای خوشحال بودن، در آرامش بودن و در صلح و صفا زیستن است. ازنظر وی سکونت خود نشانه روشن و بارز وجود است، وجودی که انسان در نسبت به آن فانی است. وی تفکر و تصویر ذهنی را امری ضروری در پدیده سکونت و خانه مییابد و میگوید: سکونت کردن حاصل اندیشیدن و ساختن است. تعریف خانه از دیدگاه (تادائو آندو) از میان فضاهای پیرامون، خانه بلافصلترین فضای مرتبط با آدمی است. به‌طور روزمره از او تأثیر میگیرد و بر او تأثیر میگذارد، اولین فضایی که آدمی احساس تعلق فضایی را در آن تجربه میکند. از دیدگاه فرانسیس بیکن؛ خانهها برای زیستن است نه برای نگریستن، بنابراین کاربردشان مهم‌تر از شکل ظاهری‌شان است مگر آنکه هردو نکته دریک خانه جمع شده باشد (براتی،1382).
مفهوم عام خانه یا بودن انسان در زمین و محیط متناسب با آن، پاسخهای معمارانه گوناگونی در اندیشه سنت و مدرن داشته است. با این وجود تا این زمان، شناخت چیستی سکونت و معنای خاص آرامش آن، همچنان از چالشهای نظری در حوزه‌ی ارتباط انسان و محیط بوده است. همه انسانها با هر نوع تلقی و باوجود اختلاف مراتب و روش، در پی سکونت و آرامش راستیناند، ازآنجاکه خاستگاه سکونت، اساساً مقولهای درونی و متعلق ذهن انسانی است. بنابراین مفهوم خانه ارتباط مستقیمی با ذهن یا تصویر ذهنی انسان از خانه دارد (طاهری، 1392).
ب) بررسی ذهن و تصویر ذهنی: ذهن، مجموعهای از تواناییهای فکری است که شامل هوشیاری، تصورات، ادراک، تفکر، قضاوت و زبان و حافظه است و معمولاً آن را وجود تواناییهای هوشیار بودن و اندیشه تعریف میکنند. ذهن دربرگیرنده قدرت تصور، تشخیص و قدردانی است و مسئولیت پردازش احساسات و عواطف را بر عهده دارد که منجر به عملکرد و نوع رفتار فرد میشود (حسنزاده، 1384).
از دیدگاه افلاطون، ذهن موضوع ماده را در جریان روح و ارتباط آن با ذهن بیان کرد و آن را فناناپذیر میدانست. ذهن جایی است که ادراک و حواس و پدیده فکری در حال تغییر هستند. روانشناسان به این باورند که عملکردهای فکری مثل منطق و حافظه ذهن را تشکیل میدهد. به گفته وینستون چرچیل، فعالیتهای ذهن بسیار گسترده و از کارکرد و فعالیتهای زیاد و متنوعی برخورداراست. هرکس دنیای خویش را بر اساس فکر و ذهن خود میآفریند (فرهودیان، 1382).
تعریف تصویر ذهنی: موضوع تصویر ذهنی نخستین بار به‌وسیله لینچ در سال 1960 مطرح شد و پس‌ازآن دیگران نیز به این موضوع پرداخته و آن را تااندازه‌ای گسترش دادند. لینچ معتقد بود که تصویر ذهنی کلیتی از جهان فیزیک بیرونی فرد است که به‌وسیله وی مدیریت میشود (Lynch, 1960).
ایماژ (تصویر ذهنی): ایماژ1 در لغت‌نامه معین به معانی (انگاره؛ تصویر ذهنی، تصور) است. ایماژ یعنی تصویر یا صورت ذهنی یک پدیده است که توسط قوه تخیل خلق میگردد. ایماژ میتواند به شکل بازآفرینی یک شیء بدون حضور آن در ذهن و یا خلق و ترکیب‌شده چند تصویر به‌وسیله قدرت ترکیب قوه خیال در ذهن نقش ببندد (صرامی و فهیمیفر، 1397). بدیهی است که یک ایماژ، به‌سادگی سطحی فضایی است که شیوهای را برای کنار هم قرار دادن فرآیندها و توالی وجودهای زیر بنایی آن میگشاید. ایماژ تکراری ایجاد میکند که در تصویر به‌مثابه‌ی نتیجهای از یک فرآیند بازنمایی میشود و استنباط بخشی از آن، درگرو توانایی ما برای درک و دریافت آن فرآیند استواراست. تصویر ساخته شدهای است که مرتبهای از ایماژ از خلال آن قابل‌ادراک شده است (صرامی و فهیمیفر، 1397). چندان آشکار نیست اما تأثیر حضور ایماژ در علم و هنر تا جایی است که میتوان اثبات کرد که جهان تحت سلطهی پی انگاره‌هاست؛ به‌عبارت‌دیگر، این ایماژ است که جهان را برای ما آشکار میکند (Alloa, 2005).
تصویر ذهنی2: بازسازی دنیای دور از یک انسان در ذهن او است. این عمل در بیشتر موارد، شامل تجربه درک یک شیء، رویداد یا صحنه است که در واقعیت قابل حس نیست. در برخی شرایط، تصویر ذهنی میتواند اثری مشابه تجربی واقعی داشته باشد. طبیعت این تجربهها، چیزی که آن‌ها را امکان‌پذیر میسازد و عملکرد آن‌ها مدت زیادی در فلسفه، روانشناسی، علوم شناختی و اخیراً علوم اعصاب موردبحث و پژوهش بوده است. بیشتر بررسیهای فلسفی و علمی روی تصویر ذهنی بصری تمرکز دارد؛ ولی تصویر ذهنی میتواند شامل اطلاعات از هر منبع ورودی حسی ازجمله تصویر شامهای و تصویر سمعی باشد. فیلسوفانی مانند جرجبارکلی و دیویدهیوم و برخی روانشناسان تجربی، ازجمله ویلهیم وونت و ویلیام جیمز ایدهها را عموماً تصویر ذهنی در نظر میگرفتند. امروزه اعتقاد گستردهای وجود دارد که بیشتر عملکردهای ذهنی به‌عنوان مدلهای ذهنی نقش مهمی در حافظه و تفکر ایفا میکنند. ویلیام برانت استفاده عملی از عبارت «تصویر ذهنی» را تا سخنرانی جانتیندال در سال 1870 با عنوان استفاده علمیاز «تصویرسازی» ردیابی کرده است. به گفته استیون پینکر، روانشناس و دانشمند علوم شناختی، تجربیات ما از جهان پیرامون در ذهنمان به‌صورت تصویر ذهنی بازسازی میشود. در ادامه میتوان تصویرهای ذهنی را در کنار یکدیگر قرارداد و یا باهم مقایسه کرد و یا تصویرهایی کاملاً تازه ساخت. تصویر ذهنی به ما اجازه میدهد که با رابطه سازی میان توالیهای مناسب از تصاویر ذهنی، نظریههای قابل‌استفاده‌ایی درباره نحوه عملکرد جهان در سرها شکل گیرد (مهدی بیرقدار، 1382). لوئیس تینن بر این باور است که خلق آثار هنری راه مستقیمی برای دستیابی به حافظه هیجانی فراهم میآورد و حس زیباشناختی و هیجان، ریشه در تقلید ناخودآگاه دارد (Tinnen, 1990). تصویر ذهن به‌مثابه آینه طبیعت، به عقیدهی رورتی، مفهومی از فلسفه است که در آن ذهن به‌مثابه یک آینه عمل میکند که از فلسفه دکارت آغاز شد و ناب‌ترین آن را در کانت میبینیم. مطابق دیدگاه رورتی «قبل از دکارت «ذهن» بیشتر به معنی «عقل» بود درواقع ذهن دکارتی جایگزین عقل ارسطویی که کلیات را درک میکند، شده است». رورتی در مورد این رویکرد جدید دکارتی به جهان میگوید که در دوره‌ی مدرن با ابداع ذهن توسط دکارت، مسئله رابطهی بین تجربهها وجهان مطرح شد و درنتیجه بین جهان و ذهن، تمایز و شکاف بنیادی به وجود آمد. ما در این مدل، به‌نوعی داخل ذهن محبوس شدهایم و تنها از طریق تصورات و بازنماییهای ذهنی با جهان ارتباط برقرار میکنیم. رورتی به این دلیل چنین مدلی را مدل بازنمایی مینامد (سلیمانی و سیف، 1395).
عنصر زمان در تصویر ذهنی از مکان: ازآنجاکه زمان و مکان به‌صورت متداخل و هم‌زمان تجربه میشوند درک و تصور آن‌ها به طرز غیرقابل‌باوری تفکیک‌ناپذیر است. درواقع زمان به‌صورت نظم متوالی مکان به هنگام حرکت در مکان تصور میشود. از طرف دیگر پیوستگی فضایی در مکان، به‌صورت یکرشته تجربه حسی سازمان‌یافته درزمان و روابط فضایی که از طریق زمان حرکت از یک مکان به مکان دیگر حاصل میشود، به دست میآید. ما وقتی فضا را حس میکنیم که مکانمان را در خلأ زمان تغییر دهیم. همچنان که درزمان امکان حرکت کنیم، درک ما از این دو عامل نیز به‌طور مداوم تغییر میکند؛ یعنی به هنگام تصور کردن جهان اطرافمان به دنبال این تغییر ذهنی هستیم و در جستجوی مشاهده تنوع هستیم (زینلیان و کلانترزاده، 1394).
ج) روانشناسی نقاشی (تصویر ذهنی) کودکان: نقاشیها کودکان را میتوان نمونهای از تصاویر ذهنی دانست که در ذهن آن‌ها شکل‌گرفته است. ازاین‌رو نقاشیها به‌مثابه پنجرهای روبه دنیای درون، اندیشهها و احساسات کودکان تلقی میشود. یکی از روشهای مناسب برای تحقیق روی کودکان استفاده از نقاشی است. نقاشی بازنمود دنیای درون آن‌ها و بازتابی از احساسات و عواطفشان است زیرا فعالیت لذت‌بخش و مبتنی بر مشارکت است. درواقع کودکان از طریق نقاشی درک خود را از فضا و مکان و زمان بیان میکنند. نقاشیها بر اساس تجربه زیستیشان است و از طریق آن‌ها نوعی ارتباط روحی با دیگران برقرار میکنند و غیرمستقیم به بیان آرزوها و تمایل خود میپردازند. لذا فن نقاشی روشی برای دستیابی به ضمیر ناخودآگاه کودکان محسوب میشود که موجب تصویرسازی نگرشها و ارزشیابی برداشتهای آن‌ها از محیط میشود (بیلابری و البرزی، 1395). بازارا، در پژوهشی با عنوان «نقاشی کودکان دربارهی محیط پیرامونی» بیان میکند که نقاشی کودکان منبع مناسبی برای ارزیابی برداشتهای محیطی کودکان و دستیابی به دادههای اولیه برای بازتعریف فضای که دانش آموزان در آن قرار دارند است (Barraza, 1999). چرنی و همکاران (2006) در مقالهای با عنوان «نقاشی کودکان، آینهای روبه ذهن آن‌ها» اظهار میدارند که نقاشی روش مناسبی برای دستیابی به ضمیر ناخودآگاه کودکان است که در آن میتوان به هیجانات و نگرشهای درونی آن‌ها دربارهی مسائل و محیط بیرونی دستیافت(Cherney, Seiwert, Dickey & Flichtbeil, 2006). طبق مطالعات درزمینه مفهوم خانه و امر ذهنی بودن مفهوم خانه، ما برای دستیابی به مفهوم خانه میتوانیم ذهن افراد را اسکن کنیم. همان‌طور که گفته شد، نقاشیهای کودکان میتوانند بیانگر حالات روحی و احساسی کودکان باشد درنتیجه نقاشی کودکان میتوانند مفاهیم مختلفی داشته باشد که در این پژوهش طبق بررسی و تحلیل نقاشی کودکان میتوان به مفهوم خانه ازنظر کودکان پی برد.
3- روششناسی
در پژوهش حاضر، روش تحقیق به‌صورت تحلیل محتوا با استفاده از قیاس استدلال ربایشی و روش گردآوری اطلاعات به‌صورت مطالعات کتابخانهای و اسناد، مقالات معتبر و تحقیقات میدانی (نقاشیها) است. درنتیجه با بررسی نمونهگیریها (نقاشیها) در راستای موضوع تصویر ذهنی کودکان 9 الی 10 ساله از مفهوم خانه، در دو شهر متفاوت شیراز و نوجین، به مقایسه و بررسی آن‌ها باهم پرداخته میشود.
3-1- معرفی نمونه موردمطالعه
نمونه موردمطالعه تحقیق، نقاشیهای کودکان 9 تا 10 ساله شهر نوجین و شهر شیراز از فضاهای خانههای خود است. در ادامه موضوع برای انجام نقاشی کودکان چنین مطرح شد؛ یک فضای خانه خود که به آن علاقه‌مند هستید را(بارنگ آمیزی کامل نقاشی کنید. همچنین در جدول شماره 1، نمونه‌های از نقاشیها در رأس موضوع مربوطه تدوین گردیده است. طبق این دستهبندی فضاهای خانه برای هر دو شهر بر اساس نوع آن به سه دسته (فضای اتاق‌خواب، فضای پذیرایی، فضای آشپزخانه) تفکیک‌شده است.
جدول 1. نمونه‌های از تصاویر ذهنی کودکان 9_10 ساله از مفهوم خانه دو شهر نوجین و شیراز (مآخذ: نگارنده)
نمونه‌های از نقاشیهای (تصویر ذهنی) کودکان 9 الی10 ساله شهر نوجین و شیراز | |
نقاشیهای کودکان شهرنوجین | نقاشیهای کودکان شهر شیراز |
تصویر 1. فضای اتاق‌خواب |
تصویر 2. فضای اتاق‌خواب |
تصویر 3. فضای پذیرایی |
تصویر 4. فضای پذیرایی |
تصویر 5. فضای آشپزخانه |
|
3-2- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
طبق تحلیل و بررسی، نقاشیهای کودکان 9 الی10 ساله شهر نوجین و مقایسه آن‌ها باهم؛ که ابتدای تحلیل با تفکیک فضاهای (آشپزخانه، پذیرایی، اتاق‌خواب) صورت گرفته بود و سپس تفاوت‌ها و شباهت‌های فضاهای خانه شهر نوجین به‌صورت جداگانه در جدول شماره (2) دسته‌بندی‌شده است.
جدول 2. دستهبندی تفاوت‌ها و شباهت‌های تصاویر ذهنی کودکان شهر نوجین (مآخذ: نگارنده)
تفاوت و شباهت‌های نقاشیهای (تصاویر ذهنی) کودکان 9 الی 10 ساله شهر نوجین | |||||
تفاوت‌ها | شباهت‌ها | ||||
فضای آشپزخانه | فضای پذیرایی | فضای اتاق‌خواب | فضای آشپزخانه | فضای پذیرایی | فضای اتاق‌خواب |
_زاویه دید _ ترکیب‌بندی رنگ‌ها _طراحی مثلث کار _طراحی ظرف‌شویی _نوع چیدمان مبلمان _ طراحی گل و گلدان _طراحی پنجره _طراحی پرده با جزئیات _ توجه به کف سازی _توجه به دیوارهای فضا _تفاوت در نوع مبلمان _ استفاده از رنگ سبز _توجه به انواع حبوبات در شیشه‌ها | _طراحی باکس تلویزیون _ طراحی گل و گیاه‌های متفاوت _تفاوت در نوع مبلمان _ نوع مبلمان سنتی (پشتی و زیرانداز) _طراحی بالکن برای فضای پذیرایی _طراحی درب _ طراحی پرده _زاویه دید _ طراحی قاب‌های متفاوت _سه‌بعدی بودن فضا
| _ پرداختن به جزییات پنجره _طراحی پرده با ترکیب دونگ _زاویه دید _ سه‌بعدی بودن فضا _ گل و گلدان (کاکتوس) _توجه به نورپردازی _ رنگ‌بندی دیوارها _ توجه به کف سازی _ تنوع رنگی _طراحی میز کار _طراحی لوازم‌التحریر
| _تنوع رنگی _ دوبعدی دیدن فضا _طراحی کشو _توجه به قرنیز _توجه به وسایل کار _طراحی اجاق‌گاز _طراحی هود رنگی _تقسیمات کابیت بالا و پایین _پرداختن به جزئیات وسایل‌های آشپزخانه _طراحی میز و صندلی صبحانه خوری | _طراحی تلویزیون _توجه به مرکزیت فضا _ طراحی پرچم ایران _ دوبعدی بودن فضا _طراحی اسپلیت _ طراحی ساعت دیواری _ توجه به نظم فضایی _ توجه به جزییات مبلمان _ توجه به کف سازی _طراحی درب لوله بخاری _طراحی پنجره (توجه به جزییات پنجره) _توجه به فرم چیدمان _توجه به نقوش هندسی (دایره، مثلث، لوزی و...) _ استفاده از نقوش گیاهی در جزییات
| _ توجه به جزئیات تخت خواب _ طراحی اسپلیت _ طراحی لامپ _طراحی دراور _طراحی کمد دیواری _توجه به نظم فضایی _توجه به جزییات مبلمان _طراحی ساعت دیواری _طراحی درب ورودی _ طراحی قاب عکس _ تقسیم‌بندی کمد دیواری برای نظم بخشیدن به کمد _طراحی فرش (توجه به جزییات فرش) _توجه به تعادل و توازن در رنگ‌بندی فضا _ توجه به دیوارها
|
بر اساس نتایج تحلیل و بررسی، نقاشیهای کودکان 9 الی10 ساله شهر شیراز و مقایسه آن‌ها باهم؛ که ابتدای تحلیل با تفکیک فضاهای (آشپزخانه، پذیرایی، اتاق‌خواب) صورت گرفته و سپس تفاوت‌ها و شباهت‌های فضاهای خانه شهر شیراز به‌صورت جداگانه در جدول شماره (3) تدوین گردیده است.
جدول 3. دستهبندی تفاوت‌ها و شباهت‌های تصاویر ذهنی کودکان شهر شیراز (مآخذ: نگارنده)
تفاوت و شباهت‌های نقاشیهای (تصاویر ذهنی) کودکان 9 الی 10 ساله شهر شیراز | |||||
تفاوت‌ها | شباهت‌ها | ||||
فضای آشپزخانه | فضای پذیرایی | فضای اتاق‌خواب | فضای آشپزخانه | فضای پذیرایی | فضای اتاق‌خواب |
_ترکیب‌بندی دورنگ مجزا برای کابینت _رنگ نکردن طراحی _ توجه به زاویه دید _استفاده از رنگ‌های گرم و رنگ سفید _طراحی گل و گلدان _طراحی لوله هود _توجه به کف سازی توجه به نورپردازی سقف _طراحی ماشین لباسشویی _ طراحی جاظرفی و گیره استکانی _طراحی کابینت‌های بالا و پایین و کشوها
| _طراحی منظره پشت پنجره _طراحی شوفاژ _طراحی پنکه سقفی _ توجه به تلویزیون _توجه به پنکه سقفی _توجه به نورپردازی سقف _ توجه به طراحی فرم سقف _ توجه به نوع مبلمان _طراحی باکس روی دیوار _ استفاده از وسایل دکوری _نصب تلویزیون بر روی دیوار
| _طراحی انسان _طراحی پرده با ترکیب دورنگ _زاویه دید _ سه‌بعدی بودن فضا _توجه به کمد دیواری _ توجه به کف سازی _ تنوع رنگی _طراحی میز کار _طراحی لوازم‌التحریر _طراحی باکس کتاب، روی دیوار _طراحی لپ‌تاپ _طراحی قاب پنجره _طراحی میله سرپرده
| _ عدم تنوع رنگی _ دوبعدی دیدن فضا _طراحی کشو _توجه کف سازی _طراحی اجاق‌گاز _طراحی ظرف‌شویی _تقسیمات کابیت بالا و پایین _ توجه به‌سادگی در فضا _ توجه به نظم فضایی _ عدم توجه به فعالیت در فضا _ طراحی سطل آشغال
| _طراحی تلویزیون _توجه به مرکزیت فضا _ سه‌بعدی بودن فضا _ توجه به نظم فضایی _ توجه به کف سازی _طراحی پنجره (توجه به جزییات پنجره) _توجه به فرم چیدمان _توجه به نقوش هندسی (دایره، مثلث، لوزی و...) _تنوع رنگی _ طراحی مبلمان ساده _طراحی فرش ساده _ توجه به جزییات سقف _ زاویه دید
| _ توجه به جزئیات تخت خواب _ توجه به نورپردازی _طراحی کشوی _طراحی کمد دیواری _توجه به نظم فضایی _توجه به جزییات مبلمان _طراحی ساعت دیواری _ طراحی قاب عکس _طراحی فرش (توجه به جزییات فرش) _توجه به تعادل و توازن در رنگ‌بندی فضا _ توجه به دیوارها _ توجه به رنگ صورتی
|
4-یافته‌ها
سپس بر اساس تحلیل و بررسیهای انجامشده بر روی جامعه آماری تحقیق و دستیابی به شباهت‌ها و تفاوت‌های تصاویر ذهنی کودکان 9 الی 10 ساله از مفهوم خانه در دو شهر نوجین و شیراز، یافتههای پژوهش؛ نشان میدهد که از این بررسی‌ها، تعدادی کد مفهومیهای استخراج‌شده از شباهت‌ها و تفاوت‌های تصاویر ذهنی کودکان حاصل‌شده است که میتواند نشانگر مفهوم خانه در بین این کودکان گردد که در جداول شماره (4) و (5) گنجانده‌شده است.
جدول 4. دستهبندی تفاوت‌ها و شباهت‌های نقاشیهای کودکان 9 الی 10 ساله دو شهر نوجین و شیراز (مآخذ: نگارنده)
تفاوت‌ها و شباهت‌های نقاشیهای کودکان 9 الی10 ساله دو شهر نوجین و شیراز | |
شباهت‌ها | تفاوت‌ها |
طراحی مثلث کار، طراحی کابینت بالا و پایین _ فضای خانه را در یک بعد مربعی دیدن، طراحی ساعت دیواری در برخی از فضاها _توجه به کف سازی _ توجه به نورپردازی _ طراحی فرش _طراحی پرده‌ها با ترکیب‌بندی دورنگ یا نقوش ساده _ توجه به دیوارها _ توجه به فضای سبز در برخی از فضاها _ گل و گلدان در برخی از فضا _ توجه به نظم فضایی_ توجه به نوع فعالیت هر فرد _ توجه به مبلمان کاربردی _ طراحی کشوی در اتاق‌خواب‌ها _طراحی کمد دیواری _ توجه به نیازهای هر فرد در فضا.
| تنوع رنگی _ نوع چیدمان مبلمان _ تفاوت در نوع مبلمان _ توجه به ابعاد فضایی _توجه به جزئیات مبلمان _ توجه به‌سادگی در فضا _ استفاده از ترکیب‌بندی دورنگ گرم و سفید _ تنوع در مبلمان _ کاربرد رنگ مختص هر فضا _ استفاده از نقوش گیاهی و هندسی در قاب‌ها _ طراحی هود بارنگ‌های متنوع _ در نظر گرفتن بالکن برای فضای _ طراحی درب ورودی _ طراحی پنجره برای برخی فضاها_ طراحی پرچم ایران _ طراحی باکس تلویزیون بر روی دیوار _ توجه به قرنیزها _ طراحی وسایل کار در اتاق‌خواب _ طراحی مبلمان ساده _ طراحی باکس کتاب بر روی دیوار _ طراحی فرم سقف _ استفاده از وسایل دکوری _ عدم طراحی انسان در فضا _تفاوت در زاویه دید (سه‌بعدی یا دوبعدی بودن فضاها) و زاویه دید پرنده یا دید ناظر_توجه به نوع نگرش و فرهنگ هر شهر در فضا. |
جدول 5. کدهای مفهومی استخراج‌شده از شباهت‌ها و تفاوت‌های تصاویر ذهنی کودکان دو شهر (مآخذ: نگارنده)
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5- بحث و نتیجه‌گیری
خانه یک مجموعه غنی از مفاهیم فرهنگی، جمعیتی و روانی در حال تکامل است که ما را به ساختار فیزیکی متصل میکند. کلمه خانه دارای دو بعد معنایی و مفهومی است که در این تحقیق به بعد مفهومی خانه پرداخته شده است. بر اساس مطالعات، تحلیل و بررسیهای انجامشده بر روی نمونههایی از نقاشیهای کودکان شهرهای نوجین و شیراز؛ دستیابی به تفاوت‌ها، شباهت‌ها و همچنین استخراج کد مفهومیها از این دو شهر، دریافتیم که مفهوم خانه در نظر کودکان به شرح مفاهیم زیر است؛
ایمنی، امنیت، راحتی، آسایش، فرهنگ و سنت، چیدمان مبلمان، حریم و قلمرو، سلسله‌مراتب، ارتباط انسان با فضای سبز، سادگی و بیآلایشی، رنگ و نور، تهویه مناسب، توجه به عنصر زمان در مکان، توجه به نظم و هماهنگی در فضا، امکانات رفاهی در فضا، توجه به اجتماع‌پذیری، توجه به ابعاد و تناسبات انسانی، توجه به اقلیم هر منطقه، توجه به نگرش و افکار در محیط، توجه به عناصر فضایی، توجه به تعادل و توازن در فضا. درنتیجه؛ دریک جمعبندی کلی مفهوم خانه از نظر کودکان ؛ خانه علاوهبر و راحتی و آرامش، یک مکان مقدس برای هر انسان و نماد کهن‌الگوهای درونی وی است که باتوجه به این امر خانه باید پاسخگوی تمامی نیازهای انسانی باشد.
6- منابع
1- اخترکاوان، مهدی؛ دیواندری، جواد؛ و اشراقی، شادی(1395). خانه از مفهوم تا معنا. چهارمین کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.
2- براتی، ناصر(1382). بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی. فصلنامه فرهنگستان هنر، 8، 55-24.
3- بیلابری، سیمین؛ و البرزی، فریبا(1395). بررسی شاهکارهای ارتقاء فضای معماری مدرسه با توجه به دیدگاه دانش آموزان از نگاه نقاشیهای آن ها. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 7(11)، 57-41. doi:10.30475/isau.2017.62016
4- حسنزاده، سعید(1384). تئوری ذهن در کودکان ناشنوا، نشریه کودکان استثنایی. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی16(2)، 164-143.
5- زینلیان، مریم؛ و کلانترزاده، محمد مهدی(1394). بررسی متقابل ساختار ذهنی عنصر تخیل در فضای معماری و سینما، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری،یزد.
6- سلیمانی، نبیاله؛ و سیف، سید مسعود(1395). ذهن به مثابه آینه طبیعت : اندیشه دکارتی در بوته نقد رورتی. جستارهای فلسفی، 12(29)، 95-132.
7- صرامی، عارفه؛ و فهیمیفر، اصغر(1397). تصویر، ایماژ (پیانگاره)و ادراکبصری. نشریه هنرهای تجسمی، 23(2)، 12-5.
8- طاهری، جعفر(1392). بازاندیشی مفهوم سکونت درمعماری. دوفصلنامه معماری ایرانی، 1(4)، 5-22.
9- فرهودیان، علی(1382). مکانیسمهای اصلی نظریه ذهن. تازههای علومشناختی، 5(3)، 88-89.
10- مهدی بیرقدار، راضیه(1382). ذهن یک محاسبه گر. تازه های علوم شناختی، 5(1)، 71- 73.
11- Barraza, L. (1999). Children's drawings about the environment. Environmental education research, 5(1), 49-66. doi:10.1080/1350462990050103
12- Cherney, I. D., Seiwert, C. S., Dickey, T. M., & Flichtbeil, J. D. (2006). Children’s drawings: A mirror to their minds. Educational psychology, 26(1), 127-142. doi:10.1080/01443410500344167
13- Cooper, C. (1974). The house as symbol of the self. The people, place, and space reader, 168-172.
14- Lynch, K. (1960). The image of the city. MIT Press.
15- Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
16- Tinnin, L. (1990). Biological Processes in Nonverbal-Communication and Their Role in the Making and Interpretation of Art. American Journal of Art Therapy, 29(1), 9-13.
17- Tognoli, J. (1987). Residential Environments. In D. Stokols, & I. Altman (Eds.), Handbook of Environmental Psychology, 1, 655-690.
18- Gunindi, Y. (2012). Environment in My Point of View: Analysis of the Perceptions of Environment of the Children Attending to Kindergarten through the Pictures They Draw. Social and Behavioral Science, (55), 594- 603. doi:10.1016/j.sbspro.2012.09.541
19- Low, S.M., Altman, I. (1992). Place Attachment. In: Altman, I., Low, S.M. (eds) Place Attachment. Human Behavior and Environment, vol 12. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-8753-4_1
20- Appleyard, D. (1979). The environment as a social symbol. Ekistics, 46(278), 272–281.
21- Alloa, E. (2005). Bare exteriority: Philosophy of the image and the image of philosophy in Martin Heidegger and Maurice Blanchot. Colloquy, (10), 69-82.
22- Ellaway, A., & Macintyre, S. (2004). You are where you live. Evidence shows that where we live has a significant impact on our mental health. Mental Health Today (Brighton, England), 33-35.
A Comparative Study of the Concept of Home Among Children of Two Cities (Shiraz and Noujin)
Fahima Abbasi1, Tahereh Nasr*2,Keyvan Mohammadpour3
1- Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.
fahimehabbasi400@gmail.com
2- Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran. (Corresponding Author)
Soha_nasr@yahoo.com
3- M.A. in Architecture, Faculty of Art and Architecture, University of Science and Culture, Tehran, Iran.
Abstract
The concept of “home” transcends its physical existence, manifesting as an intellectual image. In essence, a house is a place to live and reach peace and comfort. The term “house” encompasses two distinct aspects of meaning and concept, which are different from each other. The aspect of the house meaning is an objective reality of a place where a person resides, but the concept of the house is a mental perception. Understanding the concept of home necessitates a thorough analysis of each individual's mindset regarding their living space. The purpose of this research is a comparative assessment of the home concept among 9-10-year-old children residing in Shiraz and Nojin cities. The research methodology involves content analysis utilizing argumentative analogies along with information gathering through library and documentary studies, Persian and Latin articles, and field research. By analyzing and examining thirty samples of children's drawings from these cities, it is possible to identify the similarities and differences in their mental images of the home concept. Result of this examination and analysis is anticipated several conceptual codes can be obtained. From the summation of these conceptual codes, the home concept among the children of these cities can be found, encompassing themes such as peace, comfort, comfort, security, and prosperity.
Keywords: Applied studies, Home concept, Children, Noujin, Shiraz.
[1] . Image
[2] . Mental Imag