بررسی رابطه عوامل کالبدی با حس رضایت و تعلق کاربران به سرای سالمندان (نمونه موردی: شهر اردبیل)
محورهای موضوعی :
سالمه قربانی
1
,
مرضیه شاهرودی کلور
2
,
حجت الله رشیدکلویر
3
*
1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
2 - دکتری معماری، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه ملی مهارت، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
کلید واژه: رضایتمندی, حس تعلق, سالمندان, سرای سالمندان.,
چکیده مقاله :
سالمندی، دوران برخورد با محدودیت‌های جسمی و روانی خاص است و توجه به نیازهای روحی، در کنار نیازهای کالبدی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افزایش روزافزونِ جمعیت سالمندان و تغییرات شیوه زندگی فردی و خانوادگی، باعث افزایش تعداد مؤسسات نگهداری سالمندان شده است؛ اما ازلحاظ روانی، این نوع خانه‌ها در نظر سالمندان، سمبل انزوا و تمایل جامعه به طرد آن‌ها تلقی می‌شود؛ بنابراین، آنچه مستلزم توجه است، خلق فضایی است که ضمن حمایت فیزیکی، مادی و عاطفی، با شرایط سنی و بحران‌هایی که منجر به محدودیت و جدایی سالمند از جامعه عمومی گشته، مطابقت داشته باشد. این مطالعه بر آن است تا راهکارهایی جهت ارتقای سطح رضایتمندی و افزایش حس تعلق سالمندان به محیط سرای سالمندان ارائه دهد. برای این منظور، پس از بررسی متون موجود و طراحی پرسشنامه‌ای ترکیبی از نمونه‌های استاندارد رضایت از زندگی و حس تعلق و محقق ساخت مربوط به عوامل کالبدی، به سنجش نظرات 123 نفر از سالمندان ساکن در مجموعه سرای سالمندان شهر اردبیل، پرداخته شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS v.24 تحلیل شدند. نتیجه آزمون همبستگی نشان می‌دهد که میان عوامل محیطی_کالبدی و رضایتمندی و احساس تعلق سالمندان، ارتباط مثبتی وجود دارد. هم‌چنین، نتیجه آزمون رگرسیون نیز نشان می‌دهد که از میان عوامل محیطی_کالبدی، سرزندگی محیطی بیشترین تأثیر را در تأمین رضایتمندی و احساس تعلق آنان داشته و پس‌ازآن، فضای سبز و نور مناسب، جذابیت بصری، قابلیت محیطی و آزادی عمل دارای تأثیر مثبت می‌باشند. نتایج هم‌چنین نشان می‌دهد که با افزایش سن، میزان رضایتمندی و احساس تعلق سالمندان، کاهش می‌یابد.
Elderly is an age of dealing with specific physical and psychological limitations, and attention to spiritual needs, along with physical needs, has particular importance. The growing population of elders, and changes in individual and family lifestyles, have led to an increase in the number of nursing homes. But psychologically, these homes are viewed as a symbol of isolation and society tendency to reject them. Therefore, what needs attention, is the creation of a space, that while providing physical, material and emotional support, conforms to age conditions and crises that lead to the limitation and separation of the elderly from society. This study aims to provide strategies to improve the level of satisfaction and increase sense of belonging in the nursing home environment. To this end, after reviewing literature, and designing a questionnaire combining standard samples of life satisfaction and sense of belonging, and constructing a survey on physical factors, we surveyed the opinions of 123 elderly people living in the Ardebil Nursing Home. Data were analyzed using SPSS v.24 software. The results of the correlation test show that there is a positive relationship between environmental factors and elders' satisfaction and sense of belonging. Also, regression test result shows that among environmental factors, environmental vitality has the most influence on providing satisfaction and sense of belonging. After that, green space and light, visual appeal, environmental capability and freedom of action have a positive impact. The results also show that with increasing age, the rate of satisfaction and sense of belonging decreases.
1- براتی، مجید؛ فتحی، یداله؛ سلطانیان، علیرضا؛ و معینی، بابک(1391). بررسی وضعیت سلامت روانی و رفتارهای ارتقادهنده سلامتی در سالمندان شهر همدان. مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان، 20(3)، 12-19.
2- بزی، خدارحم؛ میرزاپور، سلیمان؛ و افراسیابی‌راد، محمدصادق(1393). بررسی مقایسهای حس تعلق به مکان در محلات شهر خرمآباد. معماری و شهرسازی پایدار، 2(2)، 1-13. dor:20.1001.1.25886274.1393.2.2.1.6
3- بنتلی، یان(1382). محیطهای پاسخده. ترجمه مصطفی بهزادفر، تهران: دانشگاه علم و صنعت.
4- تقربی، زهرا؛ تقربی، لیلا؛ شریفی، خدیجه؛ و سوکی، زهرا(1389). روان‌سنجی فرم Z پرسشنامه رضایت از زندگی در سالمندان ایرانی. فصلنامه پایش، 10(1)، 5-13. dor:20.1001.1.16807626.1389.10.1.1.2
5- جمال‌زاده، راضیه؛ و گلزاری، محمود(1393). اثربخشی امیددرمانی در افزایش شادکامی و رضایت از زندگی در زنان سالمند مستقر در مرکز سالمندان شهرستان بروجن. زن و جامعه، 5(2)، 31-48. dor:20.1001.1.20088566.1393.5.18.2.8
6- حسام‌زاده، علی؛ سیدمداح، سادات باقر، محمدی شاهبلاغی، فرحناز؛ فلاحی، مسعود؛ و رهگذر، مهدی(1388). مقایسه کیفیت زندگی سالمندان مقیم خانواده با سالمندان مقیم سراهای سالمندان خصوصی و دولتی شهر تهران. سالمند، 14، 66-74.
7- حسین یزدی، مریم؛ و فیاض، ابراهیم(1398). مطالعه انسانشناختی عملکرد مسجد در زندگی روزمره زنان سالمند در شهر تهران. پژوهش‌های انسانشناسی ایران، 9(1)، 117-134. doi:10.22059/ijar.2019.73471
8- حسینی محمدآبادی، محمدصادق؛ گروسی،سعیده؛ و بوستانی، داریوش(1399). بررسی رابطه ادراک از محله با مشارکت اجتماعی سالمندان در شهر کرمان در سال 1398. سالمندشناسی، 5(3)، 44-53.
9- ذکری، عباس؛ و جمال‌زاده، سمانه(1397). ارزیابی حس تعلق به مکان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان خانه سالمندان. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 25، 293-300.
10- رضایی، سعید؛ و منوچهری، مهشید(1387). بررسی و مقایسه اختلالات روانی سالمندان ساکن در خانه و سالمندان ساکن در سرای سالمندان در شهر تهران. سالمند، 3(7)، 16-25.
11- ریاحی، محمداسماعیل(1387). مطالعه تطبیقی موقعیت و جایگاه سالمندان در جوامع گذشته و معاصر. سالمند، 3(9 و 10)، 10-21.
12- ستاری، بهزاد(1385). بررسی وضعیت اجتماعی و سلامت سالمندان روستایی با رویکرد طرح توانمندسازی روستایی. مجله سالمند، 1(2)، 139-132.
13- شاهعلینیا، الناز؛ و یعقوبی، معصومه(1395). دل‌بستگی به مکان در سرای سالمندان و راهکارهایی جهت ارتقای آن. کنفرانس بینالمللی نخبگان عمران، معماری و شهرسازی، تهران.
14- ضرغامی، اسماعیل؛ شرقی، علی؛ و الفت، میلاد(1394). ویژگی‌های محیطی مؤثر در افزایش کیفیت زندگی ساکنان خانه‌های سالمندان (نمونه موردی: خانه‌های سالمندان ناحیه شمیرانات در استان تهران). مطالعات معماری ایران، 7، 111-126.
15- غفاری، علیرضا؛ و کردستی بمی، مرضیه(1401). تحلیل و بررسی مؤلفه‌های متعالی فضای خانه سالمندان با محوریت ارتقا و تعالی احساس دل‌بستگی به مکان. مطالعات میانرشتهای معماری، 1(1)، 63-76. doi:10.22133/isia.2022.321809.1009
16- غفاری، غلامرضا؛ و امیدی، رضا(1387). کیفیت زندگی در برنامههای عمرانی و توسعه ایران. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 8 (30 و 31)، 9-33.
17- فردی‌نژاد، زینب؛ و احدی، حسن(1392). رابطه سلامت عمومی و حمایت اجتماعی ادراک‌شده با رضایت از زندگی در سالمندان. علوم رفتاری، 15، 87-100.
18- فرشچی، حمیدرضا؛ و طحانی، مینا(1398). استفاده از قابلیت‌های نور و رنگ در خان‌های سالمندان در راستای ایجاد دل‌بستگی به مکان. معماری‌شناسی، 7، 72-80.
19- فلاحت، محمدصادق(1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، 26، 57-66.
20- فلاحت، محمدصادق(1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. هنرهای زیبا، 26، 57-66.
21- قشقایی، رضا؛ موحد، خسرو؛ و محمدزاده، حجت‌الله(1395). ارزیابی حس تعلق به مکان با تأکید بر عوامل کالبدی و محیطی در سواحل شهری (مطالعه موردی: ساحل بوشهر). پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 4(2)، 261-282. doi:10.22059/jurbangeo.2016.59163
22- کاردار، سعید؛ و سعیدی، فائزه(1401). بازطراحی پیادهروهای پیرامون میدان فاطمی و خیابان ولیعصر تهران به‌منظور ارتقای احساس تعلق به مکان. مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقهای، 3(3)، 84-97.
23- کشاورزی، گلاره؛ و جلالیان، سارا(1398). تبیین نقش عوامل مؤثر بر قلمرویابی در ایجاد حس تعلق به مکان در مجموعه‌های مسکونی (مطالعه موردی: مجموعه مسکونی اعتمادیه همدان). مطالعات محیطی هفت حصار، 27، 81-91. dor:20.1001.1.23225602.1398.7.27.9.9
24- کورنر، لین؛ و بوند، جان(1389). کیفیت زندگی و سالمندان. ترجمه سید حسین محققی کمال، تهران: انتشارات دانژه.
25- مختاری، فاطمه؛ و قاسمی، نوشاد(1389). مقایسه کیفیت زندگی و سلامت روان در سالمندان ساکن/غیرساکن سرای سالمندان. سالمند، 5(18)، 63-53.
26- معروفی، سمانه؛ زرآبادیپور، فرنوش؛ محمدی، فاطمه؛ علیزاده، احد؛ و مطلبی، آمنه(1403). نقش پیشبینیکننده شاخصهای شهر دوستدار سالمند در تعلق اجتماعی سالمندان شهرستان محمدیه قزوین. سالمند، 19(3)، 398-409. doi:10.32598/sija.2024.2778.10
27- منصورحسینی، ندا؛ و جوان‌فروزنده، علی(1397). نقش مؤلفه‌های کالبدی_ معنایی مکان‌های عمومی مجتمع‌های مسکونی در حضور پذیری سالمندان (مطالعه موردی: شهرک اکباتان). هویت شهر، 33، 61-74.
28- نصیری، حبیب‌الله؛ و جوکار، بهرام(1387). معناداری زندگی، امید، رضایت از زندگی و سلامت روان در زنان. زن در توسعه و سیاست، 6(2)، 176-157.
29- نوذری، شعله(1383). جایگاه فضاهای باز محلههای مسکونی در روابط اجتماعی سالمندان. فصلنامه تازههای ساختمان و مسکن، 11(1)، 37.
30- وحدانی‌نیا، مریم سادات؛ گشتاسبی، آزیتا؛ منتظری، علی؛ و مفتون، فرزانه(1384). کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در سالمندان: مطالعه جمعیتی. فصلنامه پایش، 4(2)، 113-120. dor:20.1001.1.16807626.1384.4.2.5.0
31- Altman, I., & Low, C. (1992). Place Attachment. New York: Plenum Press.
32- Anant, S. (1966). The need to belong. Canada's Mental Health, 14(2), 21-27.
33- Anant, S. (1967). Belongingness and mental health: Some research findings. Acta Psychologica, 26, 391-396.
34- Anant, S. (1969). A cross cultural study of belongingness, anxiety and self sufficiency. Acta Psychologica, 31, 385-393. doi:10.1016/0001-6918(69)90095-X
35- Bishop, A. J., Martin, P., & Poon, L. (2006). Happiness and congruence in older adulthood: A structural model of life satisfaction. Aging and Mental Health, 10(5), 445-453. doi:10.1080/13607860600638388
36- Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M., & Ercolani, A. P. (1999). Multidimensional perception of residential environment quality and neighbourhood attachment in the urban environment. Journal of environmental psychology, 19(4), 331-352. doi:10.1006/jevp.1999.0138
37- Cohen, S., & Herbert, T. B. (1996). Health psychology: Psychological factors and physical disease from the perspective of human psychoneuroimmunology. Annual review of psychology, 47(1), 113-142. doi:10.1146/annurev.psych.47.1.113
38- Cohen, Y. S., & Shinar, A. (1985). Neighborhoods and friendship networks: a study of three residential neighborhoods in Jerusalem (Vol. 215). Univ of Chicago Committee on.
39- Cross, J. E. (2001). What is Sense of Plaece, Research on Place & Space. In 12th Headwaters Conference.
40- Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological bulletin, 95(3), 542.
41- Hagerty, B. M., Lynch-Sauer, J., Patusky, K. L., Bouwsema, M., & Collier, P. (1992). Sense of belonging: A vital mental health concept. Archives of psychiatric nursing, 6(3), 172-177. doi:10.1016/0883-9417(92)90028-H
42- Lyubomirsky, S., & Ross, L. (1997). Hedonic consequences of social comparison: a contrast of happy and unhappy people. Journal of personality and social psychology, 73(6), 1141-1157. doi:10.1037/0022-3514.73.6.1141
43- McLaren, S. (2006). The interrelations between sexual orientation, sense of belonging and dysphoria among Australian women. Women & Health, 43(3), 123-137. doi:10.1300/J013v43n03_07
44- Norberg-Schulz, C. (1997). The Phenomenon of place, NewYork: Princton Architectural Press.
45- Regnier, V., & Pynoos, J. (1987). Housing the aged: Design directives and policy considerations. Elsevier Publishing Company.
46- Relph, E. (1976). Place and Placelessness, London: Pion.
47- Riley, R. B. (1992). Attachment to the ordinary landscape. In Place attachment (pp. 13-35). Boston, MA: Springer US.
48- Scannell, L., & Gifford, R. (2010). The relations between natural and civic place attachment and pro-environmental behavior. Journal of environmental psychology, 30(3), 289-297. doi:10.1016/j.jenvp.2010.01.010
49- Shamai, S. (1991). Sense of place: An empirical measurement. geoforum, 22(3), 347-358. doi:10.1016/0016-7185(91)90017-K
50- Sheibani-Tezerji, F. & Pakdaman, Sh. (2010). Effect of music therapy reminiscence and performing enjoyable tasks on loneliness in the elderly. Journal of Basic and Applied Social Psychology. 3(15): 55-68. dor:20.1001.1.20084331.1389.4.4.4.8
51- Smith, K. M. (2011). The relationship between residential satisfaction, sense of community, sense of belonging and sense of place in a western Australian urban planned community. Edith Cowan University.
52- Steele, F. (1981). The Sense of Place, Boston: CBI Publishing Company.
53- Ujang, N., & Zakariya, K. (2015). The notion of place, place meaning and identity in urban regeneration. Procedia-social and behavioral sciences, 170, 709-717. doi:10.1016/j.sbspro.2015.01.073
54- Wood, V., Wylie, M. L., & Sheafor, B. (1969). An analysis of a short self-report measure of life satisfaction: Correlation with rater judgments. Journal of Gerontology, 24(4), 465-469. doi:10.1093/geronj/24.4.465