تحلیل تجربه گردشگران از فنون معماری در حمام‌های سنتی کویر ایران: بررسی برداشت‌های بازدیدکنندگان از راهکارهای صرفه‌جویی انرژی و جلوگیری از اتلاف حرارت
محورهای موضوعی :
1 - واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه معماری، واحد بندرعباس، دانشگاه ملی مهارت، بندرعباس، ایران.
کلید واژه: حمام‌های سنتی ایران, صرفه‌جویی انرژی, معماری سنتی, گردشگری, اتلاف حرارت. ,
چکیده مقاله :
این مقاله به بررسی تجربه و برداشت گردشگران از فنون معماری به‌کاررفته در حمام‌های سنتی کویر ایران با تمرکز بر راهکارهای صرفه‌جویی انرژی و کاهش اتلاف حرارت می‌پردازد. در عصر حاضر و با توجه به نگرانی‌های فزاینده در مورد تغییرات اقلیمی و حفاظت از منابع طبیعی، اهمیت استفاده از اصول معماری سنتی به‌عنوان راهکاری مؤثر در بهینه‌سازی مصرف انرژی و حفظ منابع بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. حمام‌های سنتی ایران، به‌ویژه در اقلیم‌های گرم و خشک، به‌عنوان نمونه‌های برجسته‌ای از طراحی‌های خاص و تکنیک‌های پیشرفته در سیستم‌های گرمایشی شناخته می‌شوند. این بناها نه‌تنها در پاسخ به چالش‌های اقلیمی موفق عمل کرده‌اند، بلکه به‌عنوان نمادهایی از تاریخ و فرهنگ معماری ایران نیز مطرح‌اند. روش تحقیق این مقاله شامل تحلیل‌های کیفی و کمی است که از طریق مصاحبه‌های عمیق با گردشگران و کارشناسان انجام شده است. این روش به پژوهشگران امکان می‌دهد تا برداشت‌های گردشگران از ویژگی‌های فنی و عملکردی حمام‌ها را بررسی کرده و درک عمیق‌تری از تجربیات آن‌ها به‌دست آورند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که درک عمومی گردشگران از ویژگی‌های معماری سنتی، به‌ویژه در زمینه صرفه‌جویی انرژی و کاهش اتلاف حرارت، هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا گردشگران به جنبه‌های فنی این بناها توجه دارند یا بیشتر بر جنبه‌های زیبایی‌شناختی آن‌ها متمرکز هستند. همچنین عواملی که از دیدگاه گردشگران در ارزیابی کارایی انرژی و عملکرد حرارتی این بناها اهمیت دارند، مورد بررسی قرار می‌گیرند. نتایج این تحقیق می‌تواند به تدوین استراتژی‌های نوآورانه برای بهره‌برداری بهتر و مؤثرتر از حمام‌های سنتی ایران به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و تاریخی کشور منجر شود. شناخت بهتر از دیدگاه‌ها و برداشت‌های گردشگران می‌تواند به حفاظت و بازسازی بهینه این بناها کمک کرده و به نگاهی جامع‌تر به تأثیرات معماری سنتی بر عملکرد حرارتی آن‌ها بیانجامد.
This paper investigates the experiences and perceptions of tourists regarding the architectural techniques employed in Iran's desert bathhouses, with a focus on energy conservation and heat loss prevention strategies. In the modern era, with increasing concerns about climate change and the conservation of natural resources, the importance of traditional architectural principles as effective solutions for optimizing energy use and preserving resources has gained greater attention. Iran's traditional bathhouses, particularly in hot and arid climates, are recognized as exemplary models of specialized designs and advanced heating systems. These structures have not only successfully addressed climatic challenges but have also emerged as symbols of Iran's architectural history and culture. The research methodology of this paper includes both qualitative and quantitative analyses, conducted through in-depth interviews with tourists and experts. This approach allows researchers to explore tourists' perceptions of the technical features and functional aspects of the bathhouses, gaining a deeper understanding of their experiences. The findings of this study indicate that tourists' general understanding of traditional architectural features, especially in terms of energy conservation and heat loss reduction, remains limited. This paper seeks to answer whether tourists are more focused on the technical aspects of these structures or their aesthetic qualities. Additionally, it examines the factors that tourists consider important in evaluating the energy efficiency and thermal performance of these buildings. Ultimately, the results of this research can lead to the development of innovative strategies for better and more effective utilization of Iran's traditional bathhouses as part of the country's cultural and historical heritage. A better understanding of tourists' perspectives and perceptions can contribute to the optimal preservation and restoration of these structures and offer a more comprehensive view of the impact of traditional architecture on their thermal performance.
1- پیرنیا، محمدکریم(1371). معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات علم و صنعت.
2- حاجی قاسمی، کامبیز(1383). گنج‌نامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: ج. 18 حمام‌ها. تهران: دانشگاه ش‍ه‍ی‍د ب‍ه‍ش‍ت‍ی، دان‍ش‍ک‍ده معماری و شهرسازی، م‍رک‍ز اس‍ن‍اد و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات: روزن‍ه.
3- حاجی قاسمی، کامبیز. (1373). کسی نداده نشان در جهان چنین حمام (حمام گنجعلیخان). صفه، 5(14)، 97-105.
4- زارعی، محمدابراهیم(1391). نگاهی به معماری و تأکید بر نقش‌پردازی در آرایه‌های حمام خان سنندج. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 17(1)، 73-85. doi:10.22059/jfaup.2012.29699
5- زارعی، هانی؛ وحیدی، فاطمه؛ و رازانی، مهدی(1396). تحلیل ویژگی‌های معماری و فضایی حمام‌های قاجاری در اقلیم فارس. معماری اقلیم گرم و خشک، 5(5)، 1-19. doi:10.29252/smb.5.5.1
6- سهرابی، سپیده؛ عسگری، علی؛ و غفاری، ثمین(1402). عملکرد حرارتی هندسه داخلی گرمخانه و سربینه حمام‌ها در اقلیم گرم و خشک ایران. مطالعات میان‌رشته‌ای معماری ایران، 2(3)، 21-37. doi:10.22133/isia.2023.385969.1042
7- صادقی، سارا؛ شهبازی شیران، حبیب؛ و فیضی، فرزاد(1398). تحلیل ارائه و کاربرد حمام‌های دوره قاجار (مطالعه موردی سنندج: حمام خان و حمام عمارت ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام)، نشریه اثر. 40(3)، 164-194.
8- طبسی، محسن؛ انصاری، مجتبی؛ طاووسی، محمود؛ و فخاری تهرانی، فرهاد(1385). مطالعه تأثیر اقلیم در طراحی و ساخت گرمابه‌های ایران. صفه. 15(44)، 152- 166.
9- فخاری تهرانی، فرهاد(1379). حمام‌ها در نظرگاه زمان. صفحه، 10(30)، 94-105.
10- قباديان، وحيد(1385). بررسی اقليمی ابنيه سنتی ايران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11- هاشمی، علی؛ و عسگری، علی(1402). واکاوی علل بهرهگیری از فضای کنترل نشده در پوسه حرارتی گرمخانه حمام‌های کاشان. باغ نظر، 20(125)، 65-78. doi:10.22034/bagh.2023.368417.5285
12- Gagliano, A., Liuzzo, M., Margani, G., & Pettinato, W. (2017). Thermo-hygrometric behaviour of Roman thermal buildings: the “Indirizzo” Baths of Catania (Sicily). Energy and Buildings, 138, 704-715. doi:10.1016/j.enbuild.2016.12.011
13- Ghobadian, Vahid. (2009). Sustainable Traditional Buildings of Iran: A Climatic Analysis. Dubai: Islamic Azad University
14- Samini, M. A., Hashemi, A., & Asgari, A. (2024). The impact of thermal mass on envelope heat loss in the caldarium of Yazd's traditional baths. Results in Engineering, 22, 102266. doi:10.1016/j.rineng.2024.102266